Lamarck (1744-1829) siguec ua des figures mès importantes dera sciéncia des sègles XVIII e XIX d’Euròpa. Aguest cercaire creèc e desvolopèc era biologia coma sciéncia autonòma e es sues idèes sus era transformacion des èsters viui siguec considerada des dera sua mòrt coma un antecedent des idèes evolucionistes de Darwin. Aué que cau arrebrembar es sues idèes peth sòn merit.
Lamarck, qu’eth sòn nòm vertadèr siguec Jean-Baptiste Pierre Antonie de Monet, siguec un naturalista que neishec en Picardia e que lèu venguec naturalista. Demorèc tota era sua vida en tot estudiar zoologia entà poder classar es vertebrats mès tanben es invertebrats ( e aguesti qu’ac hè’c de manèra definitua). En mès d’açò, creèc era biologia coma era sciéncia qu’estudie es èsters viui – que son diferenti des èsters non viui pr’amor que reaccionen ath sòn environament.
Aué era istòria dera sciéncia da un papèr fòrça mès important qu’ena epòca a aguest scientific pr’amor des sues idèes transformistes en mon animau. Maugrat tot çò que hec Cuvier entà assajar d’arturar aguest tipe d’idèes, sigueren es que demorèren ena istòria oficiau der evolucionisme. Segontes Lamarck es èsters mès simples nèishen dera generacion espontanèa, çò ei der arren (un hèt qu’aué ei demostrat que non se debane atau pr’amor qu’un organisme viu tostemps nèish d’un aute èster viu).
Dempús es èsters viui reaccionen entar environament e es besonhs de subervíuer provòquen cambiaments en es sòns organs. Açò comporte, ath long de diuèrses generacions, cambiaments fòrça mès prigonds en es animaus (mès non en es plantes, que non an de besonh de vier) mès complèxes pr’amor que non reaccionen dauant er environament, segontes Lamarck) que dirigissen aqueri animaus vèrs èsters mès complèxes. Son idèes que remembren fòrça es de Darwin e Huxley dites sonque 30 annades dempús.
Un autor tanben discutit
Lamarck non siguec discutit pera sua importanta contribucion entara sciéncia en generau mès pes sues idèes sus eth transformisme (pre-evolucionista?). Enquia Darwin coheissèc qu’auie liejut Lamarck e que non auie podut profitar arren des sues idèes. Totun, dilhèu siguec, e ei encara, fòrça discutit pr’amor dera separacion que hec entre Diu e era Sciéncia.
Lamarck non lutèc contra era glèisa. Afirmèc que Diu ère mès poderós encara pr’amor qu’auie creat era natura qu’auie (per se) era capacitat de crear èsters viui e los hèr mès e mès complèxes de manèra progressiua. Segontes Lamarck, Diu auie creat es leis que regissen era matèria e dèc eth prumèr impuls. Dempús demorèc coma espectador d’aguesta experimentacion. E pr’amor d’aquerò Diu ei totauments dehòra dera sua istòria naturau. Aué fòrça persones que creden en Diu e, ath còp, ena sciéncia, trapen qu’aqueres dues dralhes pòden caminar amassa com diguec Lamark.
Lamarck aurie donques creat ua teoria creacionista (e ath còp evolucionista) dera natura d’ua manèra fòrça mès abila que non Darwin. Lamarck lutèc jamès damb era glèsia. E podec estudiar es èsters viui sens nat problèma damb eth cristianisme. E defenec eth transformisme sens nat volontat divina laguens aguest ahèr. Darwin demorèc tota era sua vida en tot lutar contra era glèisa e es idèes dera creacion divina dera vida ena Tèrra. Damb açò Lamarck siguec fòrça mès abil.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
