LA MATÈRIA ESCURA PÒT DESTRUIRE LAS ESTELAS DE NEUTRONS

L’estudi dels darrièrs ans sus la matèria escura començariá de balhar de resultas, e mai se faguèsse plan pauc a cha pauc. Ara, los cercaires creson qu’aqueste tipe de matèria pòt (e d’efièch o fa) capturar d’estelas de neutrons jos cèrtas condicions –cal que sián isoladas e fòrça vièlhas–. La descobèrta es estada confirmada per una còla internacionala de fisicians de las universitats de Melbourne, Nacionala Australiana, King’s College e lo Laboratòri de Fermi.

Per aqueles cercaires, l’energia creada quand la matèria escura truca e destrutz d’estelas de neutrons mai frejas ajuda a formar una temperatura plan mai nauta dins aquel tipe d’estelas. Fins ara se pensava qu’aquesta energia metiá fòrça temps per aténher aquelas temperaturas, mai de temps encara que lo del quite Univèrs.

Aquestes darrièrs tempses, es estat fòrça estudiat cossí las estelas de neutrons capturan de matèria escura, per demostrar que la matèria escura tanben interagís amb la matèria comuna. E aquò deu ara èsser provat en laboratòri sus la nòstra planeta. Mai encara quand se crei que la matèria escura pòt aténher de velocitats relativas quand truca amb una estela de neutrons.
En qualques cases, çò afirman los scientifics, lo truc amb d’estelas de neutrons pòt demostrar qu’agisson amb de matèria escura, un fach que sonque poiriá èsser demostrat en laboratòri e jos cèrtas condicions. Per çò que la matèria escura es tròp leugièra per èsser trobada al nivèl experimental.

La matèria jamai trobada

Fa gaire, se disiá que las estelas de neutrons s’escalfavan quand capturavan de matèria escura, çò es fins a 2000 K. Se l’estela de neutrons aviá una edat superiora 10 milions d’ans, se refregissiá pr’amor que podiá pas capturar gaire de matèria escura.

Mas ara divèrses estudis concluson que las estelas de neutrons interagisson fòrça amb la matèria escura. Car aquelas plan nautas temperaturas que ne son la resulta pòdon ara èsser registradas dins las emissions ultrarojas que si que son registradas pels telescòpis. “Avèm demostrat que tota aquela energia es recebuda en sonque qualques jorns, e pas mai, çò ditz Nicole Bell”, de l’Universitat de Melbourne.

“La matèria escura correspond a fins a l’85% de la matèria de l’Univèrs, mas la podèm pas veire e la cercar pren d’annadas, çò apond la cercaira. Interagís pas amb la lutz. Los telescòpis la pòdon pas trobar pr’amor d’aquò, malgrat que siá coneguda la siá existéncia. Podèm conclure qu’existís sonque pr’amor de la gravetat. Es estada confirmada al nivèl teoric mas l’avèm pas jamai pogut trapar”.

Per ansin, pels cercaires las estelas de neutrons son d’elements que pòdon ajudar fòrça a trobar la matèria escura. Son formadas quand una estela plan densa demòra sens combustible e s’esfondra. An una massa semblabla a la del Solelh mas las siás mesuras atenhon sonque los 20 km de diamètre. Se foguèsson mai densas, serián de traucs negres. E son los unics objèctes de l’Univèrs que pòdon ajudar a trobar la matèria escura.

“La matèria escura es tan leugièra que pòt plan traversar la Tèrra o lo Solelh mas, quand rescontra una estela de neutrons, es plan desparièr. Son tan densas que la matèria escura deu interagir amb elas, çò confirma Bell. Se truca amb una estela de neutrons pèrd d’energia e la matèria escura i demòra capturada”.

Puèi, aquò menarà a una granda resèrva de matèria escura dins aquela estela de neutrons que se pòt escalfar fins al ponch que pòt èsser observada per un telescòpi abans que s’esfondre, çò ditz Michael Virgato, de l’Universitat de Melbourne. Se l’energia agís pro lèu, l’estela s’escalfa. Mas cal que l’estela de neutrons absorbisca tota la matèria escura”.

Fins ara, se sabiá pas quant podiá durar aquel procès. Se pensava que podiá aver la meteissa durada que l’Univèrs. Mas los cercaires venon de demostrar qu’aquel procès dura pas mai que qualques jorns. E aquò fa qu’una estela de neutrons pòt aital èsser descobèrta quand s’escalfa. E tanben ajuda a saber que la matèria escura es ailà, abans l’esfondrament final de l’estela. L’estudi es estat publicat dins lo numeric Journal of Cosmology and Astroparticle Physics.

Un article de Christian Andreu

Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion.