Se l’ombat es un dels marsupials pus desconeguts del continent australian, tot çò de contràri se debana amb lo coala (Phascolarctos cinerus), un dels mamifèrs mai celèbres de la planeta pr’amor de la sieuna morfologia. Es conegut per tots los mainatges del mond e la sieuna simpatia coma espècia tanben ne fan un dels primièrs coneguts pels enfants.
Cal dire cossí es un coala ? O benlèu totes n’avèm ja l’imatge al cap ? Lo coala es un marsupial arboricòl que sonque es trobat al sòl en raras ocasions. Es endemic del continent e lo sol representant de la familha dels Phascolarctidae. Aprés los fuòcs gigantasses que patiguèt Austràlia los estius de 2021 e 2022, la sieuna populacion es plan menaçada, e los cercaires son inquiets sus lo sieu futur car qualcunes afirman que, se es pas melhor protegit, poiriá desaparéisser abans de la decada de 2080.
Una de las causas màgers que provòca aquela situacion son las costumas del coala que, se es un mascle, cercarà totjorn un territòri situat tanben prèp d’autres coalas, pr’amor que, se ben es solitàri, aima plan la preséncia d’autres coalas al torn del sieu territòri. Se es un mascle tanplan, pr’amor que lo territòri d’un coala mascle es totjorn mesclat amb los de divèrsas femes e totas seràn prenhadas pel melhor mascle (lo qu’a la jerarquia pus nauta) d’aquel territòri.
Aquò vòl dire que los coalas son de marsupials brica nomadas e que jamai abandonaran aquel territòri. Se i a una catastròfa ecologica coma la que patiguèt lo continent australian fa mens de 2 annadas, lo risc de morir pendent l’incèndi es tras que naut pels coalas, pr’amor que baissaràn pas al sòl per fugir fins que siá ja tròp tard (an fòrça paur a l’ora de baissar de l’arbre ont demòran). E, alavètz, se debana çò de pus òrre, pr’amor que la populacion de coalas australians foguèt una que patiguèt fòrça victimas pendent aqueles òrres fuòcs, benlèu la que mai.
A mai d’aquò, lo coala sonque pòt èsser trobat a la còsta d’Austràlia meridionala e orientala mas n’i a tanben a la part pus occidentala d’aquel continent-illa. An de besonh una umiditat minimala per poder viure. Es conegut que, de còps, tanben se’n van a un lac per beure d’aiga, malgrat que la majoritat dels còps an l’aiga a travèrs de las fuèlhas d’eucaliptus de cèrtas espècias que manjan (e pas totas).
Uèi l’espèr de vida d’un coala a la natura pòt èsser situat entre los 15 e 16 ans lo mascle, un pauc mai la feme (20 ans). Es estat secutat e caçat per l’òme al long de tot lo sègle XX pr’amor de la sieuna bèla forradura e foguèron mòrts centenars de milèrs de coalas per aquela rason (gaireben un milion o mai). Aquò entraïnèt un grèu declin de l’espècia pendent la segonda mitat del sègle passat. Urosament pel coala, la majoritat de govèrns locals dels sud e l’èst australian enebiguèron pendent la decada de 1970 la sieuna caça, e uèi es plan protegit en aquela region. Se debana pas çò de meteis a l’oèst australian, ont los especimèns qu’encara i a (pas gaire) pòdon encara èsser caçats per l’òme.
Plan celèbre a nivèl mondial coma lo cangoró, es pròche geneticament (malgrat las diferéncias morfologicas) de l’ombat, e la sieuna sòrt coma espècia es plan ligat a la sieuna noiridura, car manja de fuèlhas d’eucaliptus e sonque de qualcunas espècias e pas de totas. Pr’amor d’aquò, es plan malaisit aver de coalas als pargues zoologics de la planeta, car tanben es plan dificil trobar aquelas espècias d’eucaliptus pertot.
Un marsupial pas gaire adaptat
Los cercaires afirman qu’una espècia capitarà melhor se es brica especializada. Las espècias pus generalistas an un futur melhor que las autras. Malurosament lo coala liguèt lo sieu futur coma espècia al 100% als eucaliptus. Los gigantasses fuòcs que i aguèt fa gaire al continent australian tanben provoquèron la mòrt de milions d’aquel tipe d’arbres. E, uèi, la situacion de la populacion de coalas australians es venguda plan grèva.
Un coala fa fins a 85 cm de longor e pòt pesar fins a 15 Kg. Los especimèns del nòrd australian son màgers e an la forradura mens escura que los individús pus meridionals. Los cercaires, pr’amor d’aquò, encara discutisson se son doas sosespècias diferentas o la meteissa.
L’ausida e l’odorat son los sens pus importants del coala. La sieuna vision es mediòcre e la sieuna massa cerebrala es tanben plan pichonèla. Lo pelatge pòt arribar a èsser brun o gris. Ambedós sèxes an una glandula al pièch. Lo mascle serà totjorn identificat pr’amor de la sieuna bossa testiculara e la feme per la bossa marsupiala o marsupi, ont demòran los coalas pichons.
Un coala adult a de besonh entre 200 e 400 gr de fuèlhas d’eucaliptus. Pas totas las fuèlhas del meteis eucaliptus, pasmens, seràn causidas. Lo coala estudiarà plan la fuèlha e sonque la manjarà se pensa que li provocarà pas cap damnatge. Pr’amor qu’aquel tipe de fuèlhas son plan toxicas per totas las espècias animalas vivas uèi. Sonque lo coala pòt las manjar, e pas totas car i a mai de 500 espècias d’eucaliptus desparièras. Per ansin, sonque ne manja aperaquí 70 espècias e pro. E l’energia balhada per aquela rara noiridura es pas gaire nauta, çò qu’entraïna tanben un metabolisme lent e de movements brica rapids (d’efièch lo peresós, plan conegut pr’amor d’aquò, es encara pus leugièr qu’un coala).
Per poder manjar aquela sòrta de fuèlhas, lo coala a la part finala de l’intestin plan long – mai de 2,5 m-. La fuèlha d’eucaliptus balha al marsupial de sucre, de greis e de proteïnas. Pas gaire. Sonque los bactèris que lo coala a en aquela part de l’intestin permèton poder aver d’energia d’una fuèlha toxica. Es tan toxica que lo pichon e jove coala a de besonh, abans de començar a las manjar, manjar un pauc de le femsa mairala. Atal receb de bactèris mairals que ne crearàn mai al sieu intestin. Puèi, ja ne pòt manjar plan, mas se aquò passèsse pas, lo coala moririá lèu.
Lo coala es un marsupial qu’arriba a la maduretat sexuala als 2 ans de vida. La copula entre especimèns joves arribarà pas, de biais general, abans dels 4 ans de vida. La feme se reproduirà plan abans que lo mascle. Es pas encara conegut se lo mascle cerca la femèla o aquesta lo mascle. Es costuma del mascle abandonar pas lo sieu territòri malgrat que siá per copular, pr’amor qu’un autre coala poiriá l’ocupar. E, benlèu, es la feme l’especimèn que se desplaça.
Cossí que siá, l’epòca de zèl demòra de setembre a març e la copula poirà se repetir divèrses còps. Lo mascle alara es plan agressiu e las luchas amb d’autres mascles provòcan fòrça damnatge als mascles. La gestacion de le feme durarà aperaquí 35 jorns. Puèi, lo pichonèl coala, que pesa mens d’una grama e arriba sonque als 2 centimètres de longor, naisserà e se n’anarà a la bossa marsupiala per i demorar los pròplèus 7 meses en tot s’alachar.
Amb 22 setmanas de vida, lo jove coala dubrís los uèlhs pel primièr còp e entre alara e las pròplèus 8 setmanas manjarà de lach, mas tanben una sòrta de pasta de l’anus mairal. Amb aquò lo pichonèl coala poirà començar a manjar puèi de fuèlhas d’eucaliptus sens patir cap risc per la sieuna toxicitat.
Quora lo jove coala a ja un an de vida, la maire tornarà a demorar prenha. Pauc a cha pauc expulsarà lo filh mascle del sieu territòri. La feme, pasmens, pòt demorar en un arbre pròche del meteis territòri encara mièg an mai. Lo mascle, totun, se n’anarà a la cerca d’un territòri pas encara abitat (o ja abandonat per la mòrt del sieu propietàri) e tornarà pas jamai.
L’afirmacion que lo coala es un marsupial plan ligat al territòri es vertadièra. Dormisson sus l’arbre e supòrtan plan melhor la calor que lo fred. Los territòris de coala, que son totjorn los meteisses e an las meteissas frontièras, son totes pròches d’autres. Son de mamifèrs solitàris, mas a travèrs de son crit confirman una jerarquia que dessepara totjorn los especimèns a l’ora de se reproduïre.
Totes los territòris an d’eucaliptus e los mascles preferisson de territòris totjorn vesin dels de femes. Se lo jove daissa lo territòri mairal, se n’anarà a la periferia. Val pas dire que los territòris pus centrals an d’especimèns (de femes e de mascles) amb mai d’escasenças de poder se reproduïre
Los arbres del territòri d’un coala son totjorn senhalats amb de femsa e d’odor de l’animal, que n’es lo proprietàri. La feme senhalarà los arbres amb d’orina e se un coala morís, lo territòri demorarà ocupat lèu pel sieu vesin. Aital, los territòris son mai o mens los meteisses totjorn.
Uèi lo jorn lo coala sonque a lo dingo, lo chòt , l’agla, de varans, de voltors e de sèrps pitons coma predators, malgrat que la pièger menaça actuala que la patís l’espècia es l’òme, al còp, l’espècia que mai l’ajuda e suenha: d’accidents de veituras, de cans, d’insecticidas, o encara de piscinas aucisson centenars de coalas de biais annadièr.
L’esfòrç final de l’òme contra aquelas menaças accidentalas poiriá menar l’espècia a un futur plen d’espèr al costat de las autras espècias mersupialas qu’an demorat en aquel continent pendent milions d’ans. E aquel es, tanben, lo nòstre desir lo pus prigond.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
