D’animals tipics del paisatge de la savana africana son, solide, los zèbres, gasèlas, antilòps, girafas e qualqu’un rinocèros o elefant. A mai dels classics predators, sustot a l’èst african. Mas tanben i a un mamifèr de l’òrdre dels suids (çò es dels pòrcs) qu’es tanplan una figura tipica d’aquel environament; lo facochèr.
Conegut amb lo nom de pòrc african, lo facochèr (Phacochoerus africanus) es un mamifèr plan espandit al continent african, mai que mai al territòri pus oriental. Una sosespècia de facochèr (lo facochèr de Somalia) demòra sustot en païses coma Kenya, Somalia, Jibouti, Eritrèa e Etiopia. Abans i aviá una tresena espècia, lo facochèr del Cap. Desaparegut aperaquí l’an 1871.
Lo facochèr es tanben un mamifèr tras que tipic de la savana africana. Preferís d’abitats dubèrts, arids o umits e sonque visita lo desèrt, lo bòsc o la montanha se n’a de besonh. Lo genre Phacochoerus es plan conegut pr’amor que pòt viure plan en de luòcs amb nautas temperaturas, un prètzfach brica abitual en de suids.
Malgrat lor figura, son d’animals que ganhèron fa temps lor drech a viure en la savana, malgrat los predators. Aquò es aital pr’amor que pòdon atacar e encara ganhar una lucha amb de predators de mesuras mejanas, coma lo guepard. Se l’ataca es d’un leon o ièna, lo facochèr dobtarà pas a l’ora de se refugiar (amb totes los mai joves) dins son trauc. Ailà defensarà la siá familha en tot aufrir las siás defensas dempuèi lo trauc. E pas gaires leons o iènas assajaran alavetz de contunhar l’ataca. Car ailà, dins lo trauc, lo facochèr es lo mai fòrt. E es pas sovent caçat ailà, dins son refugi. Pr’amor d’aquò sonque es plan vulnerable quan es en camp dubèrt.
Una fisionomia estranha
Lo facochèr es un animal fièr. La siá figura es, pasmens, estranha: a lo cap grand, amb los uèlhs en naut, per poder agachar melhor los predators. A quatre defensas d’evòri qu’utiliza per far de traucs o per atacar d’autres facochèrs e predators. Malgrat la pichona longor de las siás pautas, pòt córrer plan (fins a 55 Km/h) e aquò li dòna un cèrt avantatge fins arribar al trauc de fa familha.
Fa d’aperaquí 90 cm de longor e 75 cm de mejana de nautor. Pòt pesar fins a 100 Kg (uèi lo jorn i a pas gaires mascles aital) e òm considera qu’es un mamifèr omnivòr coma la majoritat dels suids. Las defensas del facochèr son d’armas òrras. Lo recòrd de longor foguèt de 61 cm, çò que pòt balhar una idèia d’aquelas armas. Amb elas los facochèrs mascles atacan los autres mascles a l’ora de conquistar una femèla. E tanben son usadas per far fugir los predators: quan un facochèr jove demana d’ajuda, la maire atacarà la majoritat dels còps sens pensar abans se lo predator es un licaon, un leopard o un leon. E justament per aquò son d’animals terribles.
Los facochèrs, en mai d’aquò, pòdon pas èsser classificats coma d’animals socials, nimai gregaris. Malgrat la vision que ne podèm aver totes d’animals que vivon totjorn en familha, la vertat etologica es luenhana d’aquela idèia. Sonque los pus joves demòran totjorn (aumens lo primièr an) amb lors maires. Aquò seriá lo nuclèu essencial d’una familha de facochèrs. Los mascles, quand son pus joves, demòran en de grops de mascles, benlèu per s’ajudar a subreviure melhor. Mas un facochèr adult mascle demorarà solet dins son territòri e jamai visitarà d’autres facochèrs se non es pel besonh de se reproduire.
Lo territòri d’un facochèr, o d’una familha de facochèrs pòt èsser mai o mens granda (la mejana serián d’aperaquí 10 km cairats que pòdon arribar als 70 segon la region) mas a totjorn doas caracteristicas pròprias; cal una fònt d’aiga totjorn e un o mai d’un trauc ont lo facochèr posca fugir. Lo trauc serà jamai bastit pel pròpri facochèr, que malgrat poder o far plan, preferís ocupar lo trauc d’autres mamifèrs, coma los d’ors formiguièr abandonats.
Per ansin, lo facochèr mascle es un animal plan territorial, que, malgrat viure solet, ataca pas normalament d’autres facochèrs se es pas l’epòca de reproduccion. Mai d’una familha de facochèrs foguèt agachada prèp de la quita fònt d’aiga, ont mai d’un territòri aviá aquela frontièra comuna. Òm pòt alavetz descobrir lo territòri de cada familha de facochèrs pr’amor que se i a l’ataca d’un predator, cada familha o individú fugirà vèrs son trauc. E la direccion de fugida es doncas diferenta.
Fins fa gaire lo facochèr foguèt classificat coma un mamifèr erbivòr. Totun, uèi lo jorn plusors etològs confirmèron qu’es, sustot, omnivòr. E, a mai d’èrba, tanben manja de raïsses, vèrmes, d’insèctes e d’uòus. Quand manja d’èrba a la costuma de s’agenolhar amb las pautas anterioras. Aquò tanben o fan los mai joves malgrat que doblidan jamai demorar totjorn prèp de la maire, l’unica que pòt los salvar se i a l’ataca d’un predator.
Lo facochèr patís l’ataca de fòrça predators de la savana, dont leons, iènas , licaons, crocodils, leopards e guepards. L’agla de Verraux sonque ne caça de pichonèls. Puèi pòt pas res far. Un mascle facochèr adult pòt faciar e atacar encara plan un predator coma lo guepard, qu’assajan, mai que mai, de caçar d’especimèns plan joves, mas pas quand la maire es pròcha. Quand se produsís l’ataca de la maire del facochèr jove la soleta causa que pòt far un guepard es fugir.
Lo trauc del facochèr
Aprés se trapar un o dos còps cada annada un mascle e una femèla (que demòran en de territòris diferents) lo mascle assajarà d’arrestar lo camin de la femèla vèrs la fònt d’aiga. La femèla, fin finala, fatigada, dirà d’òc a la copula. Aprés cins meses aurà entre 3 e 5 pichonèls facochèrs dins lo trauc de la familha. Los pichons i demoraràn dins pendent, aumens, quatre setmanas. Puèi començaran a sortir e explorar lo territòri. Val pas dire que la maire defensarà tojorn la dintrada del trauc de possibles predators e quand ja seràn en defòra seràn tostemps tanben prèp de la maire.
L’activitat del facochèr es basicament jornalièra. Òm pòt veire un facochèr o familha de facochèrs pendent lo jorn en tot assajar de trapar d’èrba o de plantas, flors o frucha. E pendent la secada , quand aquò trobar es pus malaisit, de vèrmes e tota sòrta d’insèctes. De còps arriban a manjar defecacions d’autres mamifèrs. Las siás pròprias tanben.
La mejana de vida d’un facochèr pòt èsser situada d’aperaquí 10 ans. Un facochèr jove sonque es adult aprés una annada o annada e mièja. E uèi lo jorn encara es fòrça caçat pels caçaires pr’amor que foguèt classificat coma un animal qu’es pas menaçat. Sonque al sud african òm pensa que n’i poiriá aver mai de 250 000 especimèns. Es tanben caçat dins los pargues naturals e quand es concurrència amb l’elevatge per las fònts d’aiga tanben, car es un animal plan dangierós pels animals dometges.
E sabètz quin es Pumba ? Pumba es un personatges del film Lo Rei Leon de Walt Disney. Quand faguèron lo film volián representar un animal fòrt e fièr mas tanben aisit e intelligent qu’encara es uèi part del paisatge african de la savana. Es estonant descobrir un mamifèr qu’es pas menaçat a l’epòca actuala. Çò que cal ne desirar es doncas una preséncia abituala en la savana coma se passèt al long dels darrièrs sègles. Lo facochèr es una figura tipica d’aqueste environament african. E, malgrat èsser encara caçat per d’umans, leons o crocodils, demostrèt que i vòl demorar. E pr’amor de la siá fòla ataca, benlèu pòt o far. Aumens los proplèus sègles. Aital o desiram nosautres tanben.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
