Es plan conegut que los canids son d’animals plan socials, ja siá quand son amb d’umans o en estat salvatge. Mas i a una espècia endemica africana, lo licaon (Lycaon pictus), que poiriá èsser classada coma la que o es mai. D’efièch, son l’unica espècia de canids de la planeta tota pr’amor que lo clan entièr noirís los canhòts mai joves. E mai d’una femèla donarà la siá lach a totes los cadèls.
Los mascles, a mai, regurgitaràn (çò es vomiràn tornarmai) la noiridura de lors estomacs aprés la caça d’una preda e en tot tornar a la cauna ont i a los pichonèls. Segon aquò, seriá la soleta espècia que tot lo clan manja de manièra parièra tota la carn caçada (e manjada).
Aquò benlèu e la tassa de reproduccion d’una femèla de licaon (un nom que tanben pòt èsser revirat coma lop amb plapas) malgrat que pòt arribar a aver de mejana fins a 16 0 17 canhòts. Mas se aquò foguèt una capitada pendent los darrièrs milièrs d’annadas ara seriá pas pus util a aquela espècia car es tuada de manièra contunha pels umans de manièra contunha e la siá situacion uèi lo jorn es tras que grèva car foguèt classada coma pròcha a l’extincion.
D’un autre laire, es doncas una espècia de canid african plan tipic en d’ecosistèmas dubèrts coma la savana. E malgrat que foguèt confirmat qu’aumens un clan de licaons demorava dins un bòsc, en Etiopia, aquò es puslèu un fach rar, car preferisson veire plan las predas a l’ora de caçar e los arbres (e tanben los puègs e las pichonas montanhas) ajudarián pas gaire los licaons a aquò far.
Òm pòt arribar a dire que lo licaon es una espècia de predator que tot o caça pr’amor que la gasèla e l’impala ne serián de predas conegudas mas tanben i a de clans de licaons especializats a l’ora de caçar de gnos e encara de zèbres, d’animals tras que grosses pels licaons.
La manièra de caçar dels licaons es fòrça aisida. D’en primièr espepissan un grop de mamifèrs que son a mand d’atacar. Esperan çò que cal per los observar plan e trapar aital quin es l’animal que pòt èsser caçat (normalament que son d’especimèns plan joves o vielhs o malauts). Aprés, e quand comença la caça, los licaons finisson totjorn per tombar sus la preda, pr’amor qu’aquela es totalament fatigada e pòt pas pus, car los licaons pòdon córrer fins a 40 Km/h pendent mai de mièja ora o encara mai e aquò vòl dire que lo grop de licaons (car caçan totjorn en grop) pòt arribar a córrer al long de 20 quilomètres en tot perseguir una preda.
Una mòrt òrra
La manièra qu’an los licaons a l’ora d’aucir las siás predas es una de las mai sanglantas que i a en la savana. Mai encara que çò que fan los leons o las iènas. Aquò es ansin pr’amor del tipe de dents qu’an los licaons, que son pas brica poderosas restacadas amb las d’autres predators coma lo leopard o lo leon.
D’efièch, la soleta manièra qu’an los canids de tuar la siá preda (totes en general) serià l’atacar totes al còp e començar a la nhacar ací e ailla. Çò es la menjar viva. E la preda, qué que siá, demorarà mòrta pr’amor que serà totalament manjada en mens d’una minuta. Òm pòt s’imaginar l’scèna d’orror quand aquò se debana.
Mas plusors cercaires confirmèron que quand aquò arriba la preda seriá dins una sòrta d’estat de shock e qu’aquò empediriá l’animal de “sentir” res. Lo gra d’insensibilizacion seriá doncas total e un mamifèr demorariá mai en morir se foguèsse caçat per un leon o un leopard que non pas per de licaons. La mòrt seriá doncas pus rapida amb aquestes.
Aquela scèna d’orror natural pòt demorar desbrembada quand, e segon la majoritat d’estudioses dels licaons, lo grop arriba tornarmai a la cauna del clan. Ailà demorarà totjorn una o mai maires que pòdon aver de canhòts. Amb eles tanben demòran un o dos licaons mascles que pòdon ajudar totjorn las femèlas se arriba un autre predator, coma un leon o una ièna, los piègers enemics dels licaons.
Los canhòts sortiran lèu de la cauna (qu’eles jamai bastisson e qu’es totjorn una cauna o trauc jos tèrra bastit per de faquoquèrs o d’autres animals e que puèi foguèt abandonada) per trobar los licaons adultes que tornan de caçar. Totes los canhòts lecaràn lo morre de totes los adultes que pòdon. Aquò far entraïnarà que l’adulte regurgitarà la carn qu’a dins son estomac. E los canhòts, las maires e los licaons que demorèron en la cauna e que participèron pas en la caça (e que tanben pòdon èsser de licaons vielhs) pòdon aital manjar plan. Tot lo grop tornarà a manjar aquela carn regurgitada de manièra brica violenta. E aquò ajudèt totjorn aquela espècia a subreviure e s’espandir.
Jerarquia sexuala
Pendent d’annadas los etològs, e entre aquestes lo grand estudiós dels licaons durant la decada de 1960, lo baron Hugo Van Lawick (tanben celèbre pr’amor que maridèt Jane Goodall) cerquèron de trapar una jerarquia sociala dins los grops de licaons qu’estudièron.
Ne trapèron cap e aquò estonèt pendent d’annadas los scientifics. D’efièch, jamai foguèt observada cap lucha demest los especimèns d’un quite clan e totes donavan de noiridura e lecavan e jogavan amb los altres coma se foguèssen encara de joves canhòts.
Uèi lo jorn es conegut que se i a una jerarquia sociala dins un grop de licaons sonque demòra confirmada per l’autoritat que pòt aver una parelha de licaons que serián doncas los mai vielhs e la parelha originària del clan. Mas l’autoritat del mascle d’aquela parelha sonque demorariá efectiva sus d’autres mascles e l’autoritat de la femèla sus las autras femèlas.
A mai d’aquò, tanben foguèt observada una tassa entre mascles e femèlas que poiriá arribar a 4, 5 o 6 mascles per femèla. La causa ne seriá que son pas los mascles quand crèisson e venon adultes los especimèns que daissan lo clan original. Los mascles demòran totjorn (o la majoritat dels còps) dins lo grop de licaons original. E aquò entraïnariá un arrèst a la creissença del grop de licaons e doncas una sobrepopulacion.
D’un autre costat, e per confirmar que lo licaon es un dels predators mai socials del continent african (abans la siá presència arribava fins a las còstas mediterranèas) plusors cercaires confirmèron amb lors trabalhs sus aquela espècia qu’es rar veire un licaon solet. Malgrat que pòdon subreviure plan a l’ora de cercar e caçar predas, lo temps menariá lo licaon, fin finala, a èsser atacat per leons e iènas e aquò vòl dire la siá mòrt. Se i a un licaon solet aquò vòl dire que perdèt lo sieu clan e que cercarà lo clan original, qu’es la siá unica e soleta familha qu’a en la planeta.
Los leons e iènas son d’enemics jurats del licaons. Quand un leon traparà un licaon assajarà de l’aucir totjorn e sonque arrestarà aquela vam de lo tuar se tot lo grop reagís al còp e l’ataca. A mai, los leons manjan pas de licaons e çò que fan es daissar lo licaon mòrt per puèi l’abandonar. Los licaons, totun, òc que manjan leons vielhs, malauts o solets que pòdon trapar en la savana. Amb las iènas la guerra entre aquesta espècia e los espècias encara ganhèt.
L’ièna es un predator que rauba plan la preda d’un o dos licaons ( que pòdon èsser tanben los primièrs del grop qu’arribèron a la preda). Mas lo clan lucharà puèi per la preda e la raubar tornarmai a las iènas. E aquò se debanèt aital pendent sègles.
De predators en dangièr d’extincion
Lo licaon seriá lo canid mai robust d’Africa. Pòt arribar a una nautor de fins a 76 cm, fins a 112 cm de longor ( e puèi a ua coa de 41 cm de longor) e pesar fins a 36 Kg. Aquò vòl dire que òc, que son de canids, mas que tanben son de canids plan forts e grosses e que ne trapar un grop dins la savana es un dels piègers scenaris qu’un erbivòr pòt trapar.
Segon un estudi fach en 2019 lo licaon seriá un mamifèr que ven dels genres Cuon e Canis e sonque ne seriá desseparat d’aqueles fa mens de dos milions d’annadas. L’esqueleta pus anciana que los cercaires jamai trobèron d’aquel animal a sonque una edat pròcha als 200 000 ans e foguèt trapada pas en Africa mas en Israel. Aquò confirmariá que a l’origina lo licaon seriá estada una espècia de predator que demorèt en Africa mas tanben en Euròpa e Asia e que puèi seriá demorat isolat en Africa.
Uèi òm pensa que i auriá pas pus de 6000 especimèns de licaon en la planeta. D’aqueles gaireben una tresena part serián adultes e la rèsta canhòts. A mai d’aquò, sonque i auriá d’aperaquí 700 especimèns als pargues zoologics. Aquò fariá del licaon una espècia en una situacion tras que grèva per l’isolament dels divèrses grops que i a, e, mai encara que per la caça umana o las diferentas ondas de malautiás qu’aquela espècia tanben patís.
D’efièch lo crosament entre licaons d’un quite grop es un fach que se debana de mai en mai sovent. Açò es un grand dangièr per l’espècia, que los etològs ja n’avisèron fa temps. L’isolament genetic dels clans dels licaons que se tròban desseparats d’autres grops es de mai en mai un perilh grèu per una espècia que i a estudioses que dison que pòt pas ja subreviure mai de 100 ans.
De caçaires que visitèron Africa pendent l’an 1900 confirmèron que durant lors viatges aurián observat de grops de licaons qu’arribavan plan a 50 especimèns. Aquò entraïnariá la caça de mamifèrs grands coma de zèbres. Uèi lo jorn e malgrat qu’un licaon a un besonh de fins a 3 Kg de carn de manièra jornalièra, las predas tanben son de mai en mai pichonas pr’amor del nombre d’especimèns actuals d’un grop local de licaons: 5 o 6 adultes e lors canhòts. Aquò entraïna, per los licaons, malgrat la diversitat de predas per caçar, de mai en mai erbivòrs pichonèls coma gasèlas de Thomson. E tanben i auriá ( e aquò es pas segur) de mai en mai mascles e mens femèlas (que pòdon pas daissar lo grop original per ne trapar una uatre pr’amor que son isolats).
Aquel isolament genetic seriá lo dangièr pus grèu que poiriá patir un predator coma lo licaon uèi lo jorn. Es vertat qu’a l’ora de caçar es un dels predators mai carnassièrs que i a en la savana. Mas la mòrt de la preda se debanariá en sonque divèrsas segondas e d’un biais mai lèu encara que quand o fan d’autres predators coma leons o leopards.
A mai d’aquò, cal soslinhar la jerarquia sociala e la conducha dels licaons quand son dins lo clan. Jamai cap canid foguèt mens violent e aimèt mens los autres membres del clan qu’un licaon. E aquò tanben seriá un prètzfach que cal remembrar se volem sauvar entre totes aquela polida espècia de canid african.
Lo futur genetic del licaon es uèi mendre mas cal luchar per sauvar una de las figuras pus tipicas de la savana africana. Sens los licaons Africa demorariá un continent mai desèrt e la planeta un luòc mai pròche a la sieuna fin.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
