Sonque i a un agla africana pus granda. Pasmens, abita en d’environaments desparièrs. Per ansin, l’agla de Verreaux es la sièisena pus pesada de la planeta ( fins a 7 Kg). Abans èra presenta pertot Africa. Uèi, totun, sonque n’i a en Africa orientala e meridionala, totjorn al sud de Sahara. Mas encara es un dels aucèls carnivòrs africans de referéncia restacats als paisatges pus secs del continent.
L’agla de Verreux demòra sonque en d’airals de montanha, puègs o kopjes (aquelas amassadas de ròca e pèira tan tipicas qu’òm pòt trapar en mièg de la savana). Lor nombre actualment es sonque una sombra de çò que foguèt l’espècia fins fa sonque 150 ans. Malgrat aquò, tanben pòt èsser encara trobada en defòra d’Africa, mai que mai en la Peninsula d’Arabia, Palestina e Sinaí.
Lor nom proven de l’ornitològ francés Jules Verreaux (1807-1873) que foguèt pas lo primièr europèu que la descobriguèt mas que la classifiquèt d’un biais scientific mai o mens definitiu. Aital es un agla carnivòra de la familha dels Accipitridae amb de mesuras semblantas a las de l’agla daurada. En Africa sonque l’agla marciala es pus granda. La siá imatge, pasmens, pòt èsser reconeisuda totjorn pr’amor de las siás plumas negras e dos linhas blancas en forma de V en l’esquina.
Es doncas un aucèl gigantàs, que pòt arribar a far entre 75 e 95 cm de longor (las alas aurián una envergadura de fins a 2,5 mètres) e pesar fins a 7 Kg, malgrat que la mejana siá entre 5 e 6 Kg. La color dels joves es diferenta, mai bruna e sonque arriban al plomatge negre total quand venon adultes. Uèi lo jorn, malurosament, es observada, de mai en mai, sonque dins de reservas naturalas, coma la de Celerberg, situada en Africa del Sud e ont òm i pòt trapar encara divèrses centenats de parelhas, un fach uèi que comença d’èsser de mai en mai rar.
La reina de la montanha
Malgrat que n’i a mens qu’abans, l’agla de Verreaux encara es la reina de la montanha africana. E o es amb diferéncia, car foguèron trapats nius en de nautors ont la vida animala comença d’èsser rara, çò es a mai de 4 000 mètres, malgrat que çò de mai abitual es la trobar en d’airals situats entre 1 000 e 2 000 mètres.
La siá estratègia a l’ora de caçar arriba totjorn a travèrs del vòl en l’aire. Dempuèi lo cèl atacarà lèu lèu una preda espepissada amb una vision que l’èsser uman jamai ne poiriá arribar. Tanben pòt se lançar dempuèi un arbre i un bauç malgrat qu’aquò es pus rar.
La preda pus caçada per l’agla de Verreaux es lo daman, que tanben demòra prèp dels kopjes africans. La siá preséncia es restacada doncas a aqueles pichonèls mamifèrs d’un biais segur. A mai, se un an i a pus damans, tanben naisseràn mai aglas de Verreaux. Quand n’i a mens i a mens naissenças.
Pasmens, l’agla de Verraux es un agla que, malgrat aquesta especializacion a l’ora de caçar mai que mai damans, pòt tanben cercar predas en d’autres luòcs. Pòt caçar plan doncas d’autres aucèls e tanben reptils de diferenta sòrta (e tanben de sèrps). Val pas dire que tota sòrta de rosegaires e mirgas. Es aital coma assaja de subreviure quand i a pas de damans. Mas se pòt e n’i a, çò qu’estima pus es caçar damans.
Un fach singular d’aquesta espècia d’agla es que quand se produsís lo vòl qu’òm poiriá nomenar coma nupcial (pr’amor qu’es lo moment que la femèla accepta lo mascle) i a pas gaire rambalh. Aquò vòl dire que se d’autras aglas cridan totjorn e òm pòt las escotar dempuèi luenh, aquel es pas lo cas de l’agla de Verraux, car es un agla pro silenciosa.
Un caçaire jornalièr
L’agla de Verraux es coma totes los aucèls carnivòrs vèrs un aucèl que caça pendent lo jorn. Quand dins un territòri d’agla de Verraux i a tanben un agla marciala i a pas normalament cap lucha (sonque se debanarà pendent l’epòca de reproduccion car es un agla tras que territoriala en aquela epòca). L’agla marciala es un agla que, malgrat èsser encara pus grossa que l’agla de Verraux, un 80% de las siás predas son d’aucèls (coma de pintadas), un 15% d’antilòps pichonèls joves o dik-kiks e sonque un 5% son damans. Per un agla de Verraux la siá noiridura basica es fòrça diferenta, car 80% de las siás predas son damans, 15% dik-kiks, e sonque un 5% de pintadas e d’autres aucèls.
Totun, que cal soslinhar que quand es en epòca de reproduccion, es un agla plan territoriala e permetrà pas la dintrada de cap aucèl grand dins son territòri (la mejana son 10 Km2 mas pòt èsser pus grand segon la region e arribar plan segon lo luòc fins als 75 Km2). E atacarà (femèla e mascle al còp se aquò es de besonh) a d’aglas daurada o d’aglas marcialas, de còrvids o tanben l’òme se arriba pro prèp del niu (de remembrar que seriá la soleta espècia d’agla africana que lança de brancas d’arbre se aquò se passa).
Una espècia cainitica
La majoritat dels còps la femèla pond dos uòus (de còps tres). Mas sonque un dels pichons arribarà a adulte. Pondre un segond uòu seriá una sòrta d’assegurança dels parents per se lo primièr morís. Mas 90% dels còps lo segond filh morirà passadas qualqu’unas setmanas pr’amor de la fauta de noiridura (entraïnada per son fraire o los pròpris parents).
Aquò dich (un fach fòrça comun entre las aglas)lo niu serà bastit sovent sus la montanha, un bauç o de ròcas. Pòt o far sus d’arbres mas aquò es plan rar. Los uòus seràn suenhats pel mascle e la femèla sus un niu que sovent es pichon per un agla d’aquelas mesuras.
Aprés un mes e mièg naisseràn los dos pols d’agla e lo pus fòrt arrestarà l’autre de manjar fins la siá mòrt. La noiridura es menada totjorn al niu pel paire, qu’a la costuma de manjar lo cap e las viscèras del daman abans d’arribar al niu. Aquò pòt demorar fins a una annada.
Tres meses aprés, la jove agla canviarà la color (fins ara èra pas negra coma los parents) e començarà a mostrar vam de volar. Un jorn montarà sus la maire e d’ailà començarà a volar soleta. Pauc aprés los parents lucharàn amb la jove agla e l’obligaràn a daissar per totjorn aquel territòri.
Un agla de Verraux pòt arribar a viure fins a 16 annadas. Divèrsas espècias d’aglas africanas son las siás enemigas coma l’agla negra o plusors espècias de falcons. Tanben los còrvids coma lo còrb blanc african. D’autres aucèls màgers africans coma los voltors o los gipaets barbuts l’atacan pas d’un biais normal. Mens enemics auriá entre los mamifèrs. Sonque lo leopard poiriá èsser classificat coma un dels felins que, se pòt, l’ataca.
La secada sasonala pòt provocar una mendre naissença d’un biais annadièr. E lo cambiament climatic actual entraïna una Africa pus seca, çò qu’es un dangièr per aquela espècia. Amb mens d’aglas de Verraux e una populacion mai e mai reducha de damans, caçats per la siá pèl e la siá carn. Pas gaires caçaires umans arribarián pro luenh e naut coma per far mal a un niu d’aquelas aglas. Totun, lo nombre de la populacion d’aglas de Verraux es mendre en Africa. E amb un clima pus sec e mens damans, la siá situacion poiriá venir tanben critica. E l’esfòrç deu èsser comun se volèm pas la desaparicion de l’agla pus tipica del paisatge african.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
