L’Istòria del guepard es la del predator mai rapid de la Tèrra. Pas cap autre mamifèr pòt córrer amb aquela velocitat. Los cercaires estimèron que la mejana èra de 110 Km/h e mai pòt arribar encara a de velocitats superioras. La siá beltat ne fa tanben un dels animals mai polits de la savana. Pasmens, l’isolament genetic que patís l’espècia uèi lo jorn es un dangièr grèu que poiriá provocar un futur marrit pr’amor de la desseparacion geografica de la siá populacion.
Lo guepard (Acinonyx jobatus) es un felin un pauc especial car òm poiriá dire qu’es lo qu’a la melhor vision. Sa granda velocitat, a mai, fa d’aqueste predator lo pus rapid de la planeta e pòt pas se restacar amb la d’autres coma lo leon o lo leopard. E malgrat que siá un felin african, l’animal pus pròche geneticament al guepard es lo puma, lo grand felin american.
Es un felin plan característic del paisatge african e amb un pelatge singular; es prim e long e a de tacas (prèp de 2000 segon mantuns cercaires) negras sus la pèl mai jauna. E a doas linhas que provòcan la sensacion qu’es un felin a mand de plorar. Sa fàcia, totun, es tras que bèla e mai encara son agach. La coa a plusors anèls negres qu’ajudan a l’ora d’identificar cada individú.
La sieuna morfologia es tanben estonanta: una nautor de fins a 95 cm e de pautas plan longas, una longor de fins a 1,5 mètres e una coa de fins a 81 cm e un pes que pòt arribar als mascles adultes a mai de 60 Kg. Aquò fa veire lèu que òc, qu’es un felin fòrça mai pichon que lo leon, mas que òm pòt pas dire qu’es un pichon predator.
Lo mascle seriá sonque una pauc pus gros que la femelha e malgrat que posca córrer a mai de 110 Km/h aquò sonque se pòt debanar pendent mens de 300 m (d’aperaquí 275 m). Pas gaire mai. Puèi lo guepard necessita s’arrestar e alendar plan durant un periòde de temps que se pòt situar entre 5 minutas e 1 ora. E que tanplan entraïnarà una fatiga giganta per l’animal. Mas malgrat quela estonanta velocitat, solament poirà caçar una preda normalament un còp cada quatre. Los autres tres còps capitarà pas la sieuna caça. E quand aurà la preda cal la manjar lèu lèu perquè de leons o d’iènas pòdon li raubar plan la preda, un fach que se debana sovent.
Lo guepard es un predator qu’a la costuma de demorar, se pòt, en d’espacis fòrça dubèrts e que tanben ( se n’i a) a de besonh qualqu’un puèg pr’amor que serà lo luòc causit per observar las predas abans de començar la caça. Aquesta se debanarà aprés la sortida del solelh o un pauc abans de solelh colc. Aquò vòl dire que lo guepard es un predator que caça pendent lo jorn e qu’assaja per ansin de caçar pendent la nuèch car es lo moment que d’autres predators utilizan per caçar de manièra abituala, coma lo leon o l’ièna e lo leopard, tanben coneguts pels etològs per èsser los piègers enemics naturals del guepard, franc de l’òme.
Aquel tipe de territòri pòt èsser mai restacat amb la necessitat qu’an los mascles de grands territòris (que fòrman de grops e son pus nomadas que las femelhas) e que pòt arribar als 1500 Km2 (del còp que las femelhas demòran en territòris pus pichons; d’aperaquí 500 Km2) que non amb lo tipe d’ecosistèma. D’efièch tanben (encara) i a de guepards en las montanhas del Sahara, en desèrts ont i a tanben, segon la region, fòrça arbres, coma lo Kalahari sud-african o encara en de regions que son totalament montanhosas coma lo centre d’Iran ( e òc pr’amor qu’encara i a una tras que redusida populacion de guepards en Asia mas que son e una situacion pròcha a l’extincion).
Un felin african
Fins fa gaire i aviá de guepards en Africa e Asia. En aqueste continent dempuèi Arabia e fins a China. Uèi sonque ne demòran en Iran. Aquò es sinonim de dire qu’es un felin african. O gaireben. Sonque i a quatre subespècies de guepard classadas uèi lo jorn. Lo guepard del sud demòra en païses coma Angola, Namibia e Africa del Sud e n’i auriá una populacion sonque de 4 000 especimèns. Lo guepard del nòrd viu en la Republica Centrala Africana, Chad o Sodan del Sud, mas sonque ne demorarián 239 especimèns en 2017. Lo guepard del nòrd-èst, pasmens, viu en las montanhas d’Adrar des Ifoghas, Ahassar e Tassili n’Ajjer. En defòra d’Africa, al centre d’Iran i a una pichonèla populacion de mens de 50 especimèns.
La majoritat de las predas del guepard son d’ervibòrs pichons, pas gaire grosses. Sonque quand i a un grop de guepards mascles que demòran amassa se pòt debanar la caça de mamifèrs adultes pus grands, coma lo gno (que pòdon plan pesar mai de 300 Kg lo) o encara la zèbre. Se non, la caça pus abituala d’un unic individú seràn de gnos tras que joves, de pòrcs facoquièrs tanben jovenòts o encara de lèbres e aucelons. La preda mai caçada, pasmens, pel guepard, es la gasèla de Thomson, e puèi la gasèla de Grant e l’Impala, que normalament an una mejana de 80 Kg. Aquò vòl dire qu’es un predator que caça pas d’abituda d’animals gaire pus grands que lo pròpri predator.
L’organizacion sociala del guepard segon los darrièrs estudis e que Sapiéncia ja publiquèt, es fòrça pus complèxa que non se pensava. Los mascles son fòrça mai socials que las femelhas (que cada còp que veson un mascle fugiràn). Jamai i aurà pas cap lucha entre mascles del quite grop nimai per manjar.
Quand una femelha que ven d’un autre territòri assaja de crosar un airal d’un grop de mascles i aurà una lucha, òc, pr’amor que sonque un dels mascles poirà se n’anar amb la femelha. Totun, tanben cal dire que, segon d’estudis de mai d’un etològ, se passèt divèrses còps qu’una femelha se n’anèt pendent lo quite jorn amb mai d’un guepard del quite grop, un fach que benlèu poiriá èsser restacat amb la pròpria supervivència de la femelha.
Los grops de guepards mascles venon totjorn mai e mai grands. Son d’especimèns joves que fa pas gaire abandonèron lo territòri de la sieuna maire car lo guepard es un felin qu’es lo mascle que daissa aquel territòri, del còp que la femelha pòt i demorar amb la maire. Un guepard mascle adult es lo qu’a un territòri pròpri e mai èsser pus redusit que lo d’un grop de guepards joves. Aqueles assajaran totjorn de dintrar en d’autres territòris. Quand aquò se debana çò que farà lo grop de guepards joves serà atacar e aucir totjorn lo guepard adult. Aital poiràn tanben espandir son territòri e aver mai de predas e doncas mai noiridura.
Un guepard femelha es brica sociala. D’efièch, cada còp que veirà un mascle, malgrat que siá luenh, çò que farà serà fugir amb los cadèls. Car una femelha a totjorn cadèls. E i a una estadistica que confirma que, mai n’aurà, mens viurà. E una femelha viu pas gaire Mai de 10 ans (un mascle d’aperaquí 15). E aquò se son liures. Als pargues zoologics demòran fòrça mens temps malgrat tot çò que se pòt pensar.
Una longa istòria
Pendent lo paleolitic encara i aviá de guepards en Euròpa. En Occitània ne trobam un exemple a la cauna Chauvet, ont foguèt representat fa desenats de milièrs d’annadas pels nòstres ancessors. Mas desapareguèt d’aquel continent e segon los cercaires la causa ne poiriá èsser estada la competència amb lo leon. Mas n’i aguèt pertot Asia e Africa e lor situacion coma espècia foguèt bona fins a l’an 1800. Dempuèi alara la sieuna situacion es mai e mai critica (en 1975 i aviá aperaquí 15 000 especimèns en la planeta e uèi n’i a d’aperaquí 7000).
Es plan conegut que los emperaires chineses utilizavan lo guepard per caçar, cossí avián fach durant milièrs d’ans los antics egipcians. Tanben o faguèron los mongòls e puèi los raharajas indians. En Índia lo darrièr especimèns foguèt observat en 1957. Uèi sonque ocupan un 9% del territòri african tradicional.
Lo guepard es un predator african uèi tras que menaçat. Divèrses dangièrs poirián provocar la sieuna extincion lèu. La pèrda d’abitat e l’isolament geografic de las divèrsas populacions de guepards poiriá (d’efièch scientificament aquò ja s’es debanat) provocar un isolament genetic e doncas la desaparicion rapida de l’espècia. La causa pus dirècta de la desaparicion dels divèrses grops de guepards que i en Africa uèi seriá l’espandida de las tèrras comercialas e l’agricultura e indústria umanas. A mai d’aquò, lo guepard es un animal que patís fòrça quand l’environament es atacat e la pollucion e lo fuòc son de causas que pòdon provocar una rapida desaparicion del guepard d’una region.
En mai d’aquò, lo guepard es un felin que necessita de territòris fòrça grands per poder subreviure. E una femelha a de besonh fins a 20 meses per poder tornar a aver cadèls tornarmai çò qu’es un dels nivèls de reproduccion pus basses dels felins africans. Una preséncia màger d’autres predators coma lo leon, mens predas o manca d’aiga tanben entraïnan aisidament de problèmas grèus perquè es una espècia plan delicada.
En divèrses païses coma Namibia lo guepard encara es caçat pels paisans perquè dison qu’ataca l’elevatge (un fach pas totjorn vertadièr). E i a de tribús coma las Massai de Tanzania que caçan encara de guepards per son polit pelatge. Pasmens, una de las causas de mòrt dels guepards que se passa mai e mai sovent uèi lo jorn son d’accidents amb de veituras, un fach que se passa en Africa mas tanben en Iran.
Fa temps, totun, que l’IUCN classèt lo guepard coma espècia en perilh d’extincion e òm pòt confirmar que i a mantunas associacions d’afeccionats als animals de la planeta tota que luchan per ajudar aquela bèla espècia. Un pròva d’aquò ne seriá la creacion de la Fondacion per la Conservacion del Guepard en 1990 en Namibia.
Lo primièr especimèn de guepard qu’arribèt a un pargue zoologic i arribèt en l’an 1829. Èra lo pargue de Londres. En aquela epòca i vivián pas gaire, sonque 3 o 4 ans. Dempuèi 1075 foguèt enebit lo comèrci internacional amb de guepards e aquò provoquèt un esfòrça pus prigond als zoologics per multiplicar la siá reproduccion. Uèi lo jorn i a 1 730 guepards als pargues zoologics de la planeta e un 87% naisson ailà, çò qu’es una capitada per l’espècia.
Mas lo guepard es una espècia africana (e benlèu lèu tanben tanben en Índia) que li cal subreviure en libertat. La siá figura estonant demostrariá que se n’i a la Tèrra encara es una planeta polida e generosa amb totas las espècias animalas, a mai de l’umana.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
