La Mancomunautat de Catalonha (1924-1925) foguèt l’institucion administrativa qu’amassèt las quatre províncias catalanas al començament del sègle XX. Malgrat que sonque aguèsse de foncions administrativas, aguèt una granda importància pr’amor qu’èra fin finala la reconeissença de la nacion catalana dempuèi 1714.
Lo sieu primièr president foguèt Enric Prat de la Riba (1914-1917) e puèi Josep Puig i Cadafalch (1917-1923), ambedós de la Liga Regionalista catalana. Prat de la Riba volguèt que totas las vilas e vilatges catalans aguèsson una comuna, de policièrs, una escòla, una librariá, un telefòn e una estrada. Après lo còp d’estat militar del general Primo de Rivera de 1923, la Mancomunautat foguèt presidida per Alfons sala (1923-1925). En 1925, finiguèt per òrdre dels militars espanhòls.
Per ansin, la Mancomunautat catalana bastiguèt camins e pòrts, d’obratges idraulics, de camins de fèrre e de telefòns e espandiguèt la santat e la cultura pel país. Tanben ajudèt l’agricultura e favoriguèt la tecnologia pr’amor de l’indústria catalana. En general se pòt dire que lo país se modernizèt mai a respècte d’abans la siá creacion.
La Mancomunautat aviá un Conselh de Govèrn, e una Assemblada generala. La siá origina foguèt la nòva Lei Reguladoira de las Províncias espanhòla de 1913 que permetiá a las províncias de s’unir se volián. Lèu-lèu, los politicians catalans demandèron la creacion de la Mancomunautat catalana amb la tòca de melhorar l’administracion malgrat que l’objectiu foguèsse autre (obténer l’autonomia).
La naissença d’un govèrn administratiu catalan
Lo 26 de març de 1914, doncas, foguèt creada la Mancomunautat de Catalonha. La populacion catalana d’alara voliá una solucion a la plan marrida administracion espanhòla. E tanben caliá modernizar Catalonha. Lo 6 d’abril d’aquel an, i aguèt la primièra assemblada dins çò qu’es uèi lo palais de la Generalitat de Catalonha (govèrn regional catalan). Fasiá 200 ans que Catalonha demorava doblidada del Mond. Ara podiá tornar èsser reconeguda.
La Mancomunautat creèt lèu l’Institut d’Estudis Catalans, l’Escòla Superiora d’Agricultura, la Bibliotèca de Catalonha, l’Escòla del Trabalh e l’Universitat Industriala. En mai d’aquò, modernizèt lo país d’un biais estonant. Mas los trebols publics entre los obrièrs e las entrepresas (amb fòrça mòrts) dels ans 1920 provoquèt, demest d’autras rasons (la principala èra d’amagar lo desastre de la desfacha espanhòla en Marròc) un còp d’estat militar.
Se tractava d’espanholizar la Mancomunautat, I aguèt pas pus de catalanisme politic per carrièras e la recèrca en sciéncia finiguèt lèu. Puèi una nòva lei espanhòla enebiguèt las institucions provincialas e la Mancomunautat. Pr’amor que, segon lo govèrn espanhòl militar, « ajudava sonque a devesir l’unitat nacionala espanhòla ».
Mas la Mancomunautat aviá ja creat l’Ais Transversal al nivèl de las estradas catalanas, plusors linhas de camins de fèrre, espandiguèt lo telefòn pertot, e la Zòna Franca industriala de Barcelona. Lo primièr vòl d’avion se tenguèt en 1916 entre Barcelona e Malhòrca. Modernizèt las escòlas catalanas e formèt los ensenhaires, demest d’autres afars. Foguèt doncas fa 100 ans que Catalonha perdiá una de las institucions qu’ajudèron mai a modernizar lo país e que finiguèt pr’amor que Madrid voliá pas pus una Catalonha modèrna.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion.
