ETH QUISHÒT D’ERA MANCHA, EN ARANÉS

Soent ua lengua non arribe ara categoria de lengua modèrna e donques de grana lengua enquia que non tradusís es òbres mès importantes dera literatura des païsi vesins. Un exèmple pràctic d’açò que didem serie tradusir Tolstoy o Rousseau, Chaucer o Shakespeare, Dante o Joanot Martorell o Cervantes.

Aué ja podem díder qu’era lengua occitana, maugrat era sua situacion de minoritat lingüistica, qu’ei ja ua des granes lengües – ja ac siguec damb es trobadors mès ara ena epòca modèrna ac tornarie a èster – europèes damb ua literatura universau. Pr’amor deth trabalh deth ja considerat com eth mès gran traductor dera lengua occitana deth sègle XXIau; Antòni Nogués. E açò ei pr’amor de totes es sues traduccions ar aranés mès tanben pera sua traduccion actuau deth Quishòt d’Era Mancha, tanben tradusida per Josep Loís Sans.

Er Institut d’Estudis Aranesi- Acadèmia Aranesa dera Lengua (IEA-AALO) publiquèc non hè guaire – eth libre siguec presentat en Aran en deseme passat- aguesta traduccion deth Quishòt que situe er aranés e era lengua occitana ja ena madeisha categoria literària qu’eth catalan, eth francés, er espanhòu o er anglés.

Ua òbra universau

Eth Quishòt d’Era Mancha qu’ei considerat com eth prumèr roman modèrn dera istòria occidentau e se poirie arribar a díder q’eth libre de Cervantes ei, dilhèu, eth mès celèbre dera istòria literària modèrna actuau pr’amor que ja siguec lèu tradusit a 48 lengües e non se pòt compréner era istòria dera literatura e cultura occidentaus modèrns sens auer liejut eth Quishòt; era sua influéncia ei evidenta en autors de tot eth mon coma Jorge Luís Borges (Argentina), Dickens (Anglatèrra), Salman Rushdie (Índia), Alexandre Dumas (estat francés) o encara Nabokov (Russia).

Pr’amor qu’eth Quishòt a ara ua beròia escadença de situar er aranés en çò de mès naut possible coma lengua d’autors universaus e entre aquesti era grana òbra de Miquèu de Cervantes. Tradusir era prosa cervantina ara lengua dera Val d’Aran non siguec, de segur, bric facil. Mès Antòni Nogués a tradusit eth libre damb ua qualitat meravilhosa e en tot hè’c balhèc ad aguest libre e ar aranés ua lengua melodica e ancestrau, qu’a ua naua dimension de beutat e ressonància. “Qu’ei coma se eth vent pirenènc  amièsse es mots deth cavalièr dera trista figura, en tot semiar-les en cor de cada lector, çò didec Jèp de Montoya, president der IEA”.

Eth Quishòt siguec publicat (era prumèra part, era madeisha qu’ara siguec tradusida ar aranés) en 1605. Pendent fòrça annades eth public pensèc qu’ère un libre entà arrir e non siguec enquiara arribada deth Romanticisme deth sègle XIXau que comencèc a èster considerat damb ua grana qualitat literària. Aué es expèrts de tota era planeta consideren qu’eth Quishòt ei ua des òbres mès granes dera literatura universau.

Eth prumèr roman

Dilhèu non cau explicar qui ei Don Quishòt dera Mancha ne Sancho pancha pr’amor que toti les coneishem. Mès çò que cau ei descríuer un shinhau es sues aventures as mès joeni que, dilhèu, non lo coneishen tan. Alonso Quijano qu’ei un nòble de baisha categoria sociau castelhan qu’en sègle XVI ven hòl pr’amor qu’a liejut desenes de libres de cavaleries – fòrça liejudes ena epòca medievau mès ara ja caduques – e causis víuer coma un cavalièr. Sancho Pancha serà eth sòn escuder. Qu’ei atau com ambedus abandonaràn eth sòn ostau e gesseràn a víuer aventures pr’amor dera  holia deth protagonista.

Ena òbra tanben i a diuèrsi personatges segondaris coma Docina deth Tobos, eth sòn amor platònic, Rocinant, eth sòn shivau, Rucio, saumet de Sancho Pancha, eth capelhan deth pòble on demoren e encara d’auti. Mès toti aqueri son segondaris pr’amor que Cervantes volec balhar ua mès grana psicologia de caractèr a Don Quishòt e a Sancho Pancha (que se influenciaràn er un ar aute pendent es sues lhòques aventures).

Ara era prosa originau d’Antòni Nogués – qu’ei magnifica – balha ar aranés damb aguesta traduccion un luòc entre es mès nautes categories literàries europèes e mondiaus. E tanben cau díder que liéger eth Quishòt en aranés ei ara ua beròia escadença entà arríder e gaudir deth libre. Açò non aurie estat possible sens eth trabalh dera junta actuau der IEA-AALO actuau que, damb mès de 50 òbres publicades dera literatura universau e tantes autes dera Istòria d’Aran situen era cultura en aranés en ua epòca d’aur que ne cau gaudir ara pr’amor deth sòn passat en sègles XIX e XX. Un libre que cau liéger tostemps. E ara mès que mès en aranés, lengua oficiau de Catalonha.

Un article de Christian Andreu*

*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.