Dison que los viatjaires que visitèron Africa qu’un dels espectacles pus estonants que i encara, quand poguèren agachar la vida vidanta salvatja, foguèt la migracion annadièra de desenats, centenats de milièrs de gnos, a la recerca d’èrba mai fresca per se noirir. Aquela migracion es facha al costat de zèbres e gaselas e lor amassada es tanben la clau de lor subrevivéncia.
Las doas espècias conegudas uèi amb lo nom de gno (Connochaetes) son de mamifèrs onglats erbivòrs que vivon en tropèl en aquel continent. Doas espècias, lo gno blau e lo gno de coa blanca, que son las soletas que ne demòran uèi lo jorn coma descendéncia d’una espècia originala e unica que visquèt tanben en aquel continent fa aperaquí 2 milions d’annadas.
Las costumas d’ambedoas espècias son fòrça diferentas pr’amor que la primièra, lo gno blau, es nomada. E uèi lo jorn lor populacion es encara fòrça mai granda per rapòrt a la segonda. Aquesta, lo gno de coa blanca, es basicament (actualament) sedentària.
Lor populacion seriá, pròcha a l’extincion malgrat que lor nombre, uèi lo jorn, demenís pas gaire e lor situacion poiriá èsser classada coma establa. Los scientifics encara discutisson se aquela desparitat de costumas seriá la causa de la capitada del gno blau, per rapòrt al gno de coa blanca. Cossí que siá, demòran desenats de testimònis dels sègles XVIII e XX, quand los boers començavan a dintrar dins lo continent african que confirman qu’en aquela epòca lo gno de coa blanca èra una espècia nomada e que se aquò se debana pas uèi (la majoritat que demòran en un tras que redusit espaci de la Republica d’Africa del Sud) seriá, pr’amor, benlèu, de las rotas e las bòrias umanas qu’empedisson totjorn la marcha d’una region a una autra.
A mai d’aquò, e quand parlam sonque del gno blau, cal dire que la majoritat dels especimèns participan en aquelas migracions annadièras, mas que pas totes los especimèns (d’aperaquí un 20%) demòran al territòri ont vivon de manièra jornalièra pr’amor que cal pas anar a cercar de noiridura ailà ont abitan.
Aquò dich, una descripcion fisica rapida d’aquela espècia mamifèra africana confirmariá que pòt arribar plan al mètre e mièg al garròt, qu’a una longor mejana de gaireben dos mètres e mièg e que los mascles de gno blau (los de coa blanca que son un pauc pus pichons) pòdon pesar plan fins a prèp de 300 Kg (270Kg). Lor longevitat en estat salvatge seriá demest 15 e 20 ans e en de pargues zoologics fins a 40 annadas. Lor velocitat mejana en de longas distàncias poiriá èsser situada en 40 Km/h (l’uman arriba malaisidament als 20 Km/h) mas pòt aténher 80 Km/h temporalament se cal.
Una imatges estonanta
La migracion annadièra de, benlèu, mai d’un milions de gnos en Africa de l’Èst (i a de cronicaires qu’avisan qu’encara al sègle XIX aquela quita migracion èra facha per d’aperaquí 3 o 4 milions de gnos) es, a mai de lor territorialitat, una de las caracteristicas pus singularas d’aquela espècia erbivòra.
Alavetz, la causa principala d’aquelas gigantassas migracions sasonièras seriá, doncas, la manca de noiridura. Lor nombre donariá mai seguretat al grop car es demostrat que la mortalitat dins de grops pus pichons (qu’an, per exemple, la gestacion abans que la majoritat de femelhas e que per aquò demòran mai de temps dins un quite luòc) es fòrça mai nauta. E aquò que, pendent aquelas setmanas de migracion, malgrat lor grand nombre, son atacats èr de leons, d’iènas, de licaons, de leopards, de guepards e encara per de crocodils (quand crosan tots al còp un riu o flume).
Per astre, la natura es ordenada e la majoritat dels còps los gnos caçats son, principalament, d’animals malauts, joves, nafrats o vielhs, car los gnos adultes en bonas condicions fisicas, acostuman a subreviure plan l’ataca dels predators. Mai encara, pòdon eles meteisses al còp atacar lo predator e lo far fugir se n’i a mai d’un adulte per o far.
Aquel tipe de migracion annadièra, doncas, constituís segon mai d’un aimant de la natura o cercaire, un dels espectacles pus estonants qu’òm pòt encara agachar a la savana africana. La singularitat de la migracion tanben auriá coma causa qu’es facha al costat d’autres mamifèrs erbivòrs, coma de zèbres o gasèlas, un fach fòrça rar dins la natura. Totun, lo crit d’alarma dels zèbres tanben ajuda los gnos a l’ora de fugir dels predators. E encara an la costuma de fugir quand cèrtas autras espècias de primats que i a en la savana, coma los papions, avisan tanben de l’ataca d’un grand felin.
A mai d’aquò, lo gno es una espècia que desvolopèt, pendent de milièrs e milièrs d’ans, un biais de se daissar pas estonar pels predators. A mai dels crits dels zèbres o encara d’autres erbivòrs que i a en la savana, un mascle aurà la costuma de susvelhar un pichon grop d’entre 8 e 10 especimèns (que son mai que mai de femelhas amb lors pichons) e avisar amb un prigond crit d’alarma se i a qualqu’un predator prèp. Aquò, l’ataca als predators pels mascles e encara la fugida de centenats de milièrs de gnos al còp serián Claus a l’ora de subreviure dels especimèns d’aquela espècia.
Ambedoas espècias de gno se desseparèron geneticament segon de recentas donadas geneticas fa un milion d’ans. Lo gno de coa blanca (tanben conegut coma gno negre) demorèt al sieu abitat original, çò es lo sud african. L’autra espècia, lo gno blau (pr’amor de la color de sa pèl quand es agachat de luenh) emigrèt vèrs lo nòrd e uèi viu en de territòris situats mai al nòrd que lo gno negre.
D’erbivòrs plan territorials
L’autra caracteristica mai singulara dels gnos seriá lor territorialitat, tras que nauta. D’efièch seriá aquesta costuma que senhalariá lo camin genetic de l’espècia e lor subrevivéncia, car los adultes que pòdon pas conquistar cap tròç de territòri per i far dintrar las femelhas, los mai joves e pus vielhs (que demòran en de grops amassats per subreviure melhor o solitaris mas qu’an pas cap escasença de se reproduire) e los pus vielhs, se reproduiràn pas e doncas lo futur de l’espècia demorarà totjorn suls mai fòrts. Mas cossí es aquela territorialitat ?
Lo nomadisme e la migracion annadièra entraïnan encara pus problèmas als mascles a l’ora de se reproduire e trapar de femelhas. Mas lor instint de territorialitat demenís brica e, per ansin, lo tròç de tèrra ont luchan e defendon lors femelhas pòt cambiar plan aprés dos o tres jorns pr’amor que totes los gnos contunhan lor migracion. En mai d’aquò, un mascle fòrt es tanben, segon semblariá, mai agachat pels predators e doncas ne pòt èsser una presa pus aisida.
Aital, sonque los mascles adultes pus fòrts son aqueles que poiràn se reproduire plan. Pas los autres. Segon d’espepissaments de divèrses etològs d’aquela espècia, un gno mascle aurà un tròç de tèrra d’aperaquí 30m2 que defensarà de totes los autres mascles (e que segon la region pòt, de segur, venir pus grand). Ailà demanarà a las femelhas d’i dintrar per poder realizar lo coit. Se la femelha i demòra, ela e lo sieu pichon seràn tanben defenduts per aquel mascle al long de tot un an. Val pas dire qu’aquela femelha serà pas la soleta que demorarà en aquel territòri particular. Pòt èsser al costat d’autras dètz o dotze femelhas mai car çò que vòl lo mascle es donar lors gèns al nombre maximal de femelhas per se perpetuar.
Una autra estrategia de las femelhas seriá anar del territòri d’un mascle a un autre e puèi a un autre. Aquò entraïnariá una gestacion segura car seriá estada acompanhada per mai d’un mascle e totes del grop dels pus fòrts. Cossí que siá, lo gno mascle demorarà pendent jorns en tot luchar contra d’autres mascles que vòlon envasir lo sieu territòri per arribar fins al grop de femelhas.
Aquò que fatiga plan e seriá alavetz quand los predators traparàn qu’es lo bon moment per l’atacar. Poiriá èsser que lo mascle poguèsse pas fugir pr’amor que, pendent aquela epòca de reproduccion, çò que fan es defensar las femelhas e lors pichons de las atacas dels predators (un fach tanben conegut per las femelhas que demandan d’ajuda volontariament als mascles en tot crosar divèrses territòris quand son atacadas per predators). E lo mascle poiriá doncas morir. Mas seriá una fin logica pr’amor que los gèns (pus fòrts dins l’espècia) d’aquel mascle son ja dins aquel desenat de femelhas e doncas la sieuna subrevivencia genetica es segura.
Situacion actuala
Malgrat que i a desenats de tèxtes escrichs dels sègles XVIII, XIX e encara començaments del sègle XX que confirman que lo nombre passat de gnos en Africa foguèt fòrça mai naut, uèi lo jorn la situacion d’ambedoas espècias es, segon l’Union Internacionala per la Conservacion de la Natura, pas menaçada. Òm poiriá arribar a èsser d’acòrd a l’ora de classar la situacion environamentala del gno blau (que, n’i auriá d’aperaquí 1 550 000 especimèns uèi en plusors estat africans meridionals) mas pas a l’ora de classar lo gno de coa blanca o gno negre.
Es vertat qu’aquesta darrièra espècia de gno uèi lo jorn es fòrça protegida pel govèrn sud-african. Es verai tanben que l’òme caça encara uèi de gnos per sa carn e que l’espècia mai caçada es , mai que mai, lo gno blau. Mas sonque ne demòran d’aperaquí 18 000 especimèns. N’i a pro amb dire que lor nombre demeniguèt pas gaire pendent las darrièras annadas e que l’espècia es pas menaçada. Car la menaça d’extincion del gno negre uèi es tras que reala. E gaireben ja es un fach.
L’òme contunha d’èsser lo pièger enemic del gno malgrat las atacas que patís l’espècia dels predators. La bastida de vilas e vilatges, de rotas e de bòrias menaçan totjorn l’environament ont viu lo gno. A mai, es caçat per milièrs de biais annadièr per lor carn, sa pèl e encara sas onglas, que son talhadas per far de manièra tradicionala de polidas esculturas.
L’èsser uman assagèt de barrejar ambedoas espècias abans mai d’un còp. E foguèt un succès pr’amor que i pòt aver d’ibrids entre ambedoas espècias. La volontat politica dels divèrses govèrns africans, pasmens, seriá çò que mai arrestariá la sciéncia de salvar, a l’ora d’ara, lo gno de coa blanca, que demora sonque en Africa del Sud.
Aumens dos còps pendent lo sègle XX l’òme crosèt aquelas doas espècias. I nasquèron d’ibrids que puèi se tornèron a barrejar geneticament. Uèi lo gno blau pòt èsser trapat en Kenya, Tanzania, Bostwana, Zambia, Zimbabwe, Moçambic, eSwatini, Angòla e Africa del Sud. E malgrat que patiguèt l’extincion (mai que mai per la caça) en Malawi, foguèt reintroduch amb succès en Namibia, ont fasiá de temps qu’èra pas agachat.
Malgrat lor nombre, de recentas donadas confirman que la populacion actuala de gnos es de mai en mai redusida. Lo cambiament del paisatge de la savana per l’èsser uman ne seriá la causa pus dirècta. Las frontièras e la desseparacion fisica de territòris poiriá arribar a provocar e d’un biais rapid una situacion alarmanta.
Cal doncas far un esfòrç entre la societat civila, las administracions de las reservas naturalas africanas, los govèrns e los grangièrs a l’ora d’assajar d’ajudar a subreviure aquela polida espècia. Sonque aital aquela migracion de milions de gnos poirà contunhar a la savana, Una imatge que fòrça testimònis dison qu’es un dels mai estonants del continent african.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
