Conéisher eth patrimòni naturau mondiau ei un hèt fòrça interessant. Totun, conéisher damb prigondor eth nòste patrimòni environamentau, qu’auem enes nòsti païsi, Occitània e Catalonha, qu’ei tanben necessari. Entà conéisher donques milhor es parcs e resèrves naturaus qu’auem en çò nòste, Sapiéncia vò començar ua sèrie d’articles, en tot començar per un des mès arreconeishudi internacionauments; eth Parc Nacionau d’Aigüestòrtes e Estanh de Sant Maurici, enes Pirenèus centraus.
Aguesta qu’ei ua reserva naturau protegida pes leis catalanes des der an 1988, maugrat que siguec fondat ena annada 1955 (eth dusau parc naturau nacionau protegit en estat espanhòu dempús deth d’Ardesa. Ei dividit en dus païsi; Occitània e Catalonha. Açò ei atau pr’amor qu’aguest parc ei situat entre era Val d’Aran (Occitània) e es comarques catalanes dera Nauta Ribagòrça, Palhars Sobeiran e Palhars Jusan, damb un nuclèu centrau situat ath torn des vilatges dera Val de Boí e Espòt.
Un tresaur meravelhós
Aigüestòrtes ei considerat com un parc de nauta montanha, pera sua geografia, relèu e vegetacion, mès tanben pera sua fauna. Una grana part deth sòn territòri ei peth dessús) des 1 000 mètres de nautada e diuèrsi tucs que i a laguens deth parc arriben a hèr mès de 3 000 mètres (Comalaforno; 3 029 m, Besiberri Sud; 3 023 m, Punta Nauta de Comalesbienes; 3 014 m e Besiberri Nòrd; 3 008 m).
A mès, cau rebrembar qu’eth paisatge que i a en aguesta region se formèc pendent era darrèra glaciacion (que sonque finiguec hè d’aperaquí 14-12 000 annades). Ei pr’açò que i a fòrça lacs, formadi quan es glacièrs se retirauen, e dues vals son fòrça importantes: era der arriu Sant Nicolau e era der arriu Escrita (on ei er Estanh de Sant Maurici). Ena val de Sant Nicolau i a fòrça parts e meandres e ei era origina prumèra deth nòm d’aguest parc nacionau (Aigüestòrtes).
Aigüestòrtes a ua superfícia de mès de 41 800 ectares e es paisatges que i podem trapar son fòrça diuèrsi: ath hons de tot i a bòsqui caducifòlis, ath miei, bòsqui de huelha perenne, e mès tà naut encara, prats e airaus d’arròca tipics dera nauta montanha.
Tot açò hè d’aguest lòc un vertadèr paradís naturau, damb mès de 1 940 espècies de flora classades e des quaus 54 son protegides. A mès d’açò, òm pòt trapar enquia 340 espècies de vertebradi e d’aguestes 173 son fòrça protegides pr’amor que tanben son menaçades d’extincion, com eth caparroi, era agla reiau, eh paum, era perditz blanca, eth chot pirinenc, era perditz grisa, eth milan reiau, era ermina, era cernalha aranesa o eth triton des Pirenèus.
Mès que tanben era riquesa geologica deth parc ei susprenenta pr’amor qu’òm pòt trapar diuèrsi paisatges com vals damb formes uniques, circs glaciaus, estanhs e malhs de formacions de granit mès tanben de pissarra, esquist o arròca calcària. Tot açò provòque era visita de fòrça toristes (mès de miei milion en 2015), aranesi e catalans (80%) mès tanben occitans, olandesi e alemans.
Bòsqui susprenents
Maugrat que i a lòcs fòrça beròis en airau centrau, com era Val de Sant Nicolau o er Estanh de Sant Maurici, tanben ne podem trapar fòrça en airau nomentat periferic (entara ua màger proteccion d’aguest parc). Atau, i a diuèrsi lòcs naturaus, com eth Bòsc dera Mata de València, es Vals de Gerber e Cabanes, o era de Besiberri, er estanh de Cabdella o encara eth circ de Colomèrs, que mos pòden trèir facilaments era respiracion pera sua beutat.
Aguest parc siguec creat en 1955 e, dempús, en 1988 e 1996 siguec ampliat. I a fòrça lacs, estanhs e arrius e, entre aguesti, 9 desboquen en es arrius Noguera de Tor, Garona e Noguera Palharesa. Totun, i a classats mès de 800 estanhs laguens deth parc. A mès de diuèrsi paisatges e ecosistèmes tanben i a diuèrsi lòcs on trapar microclimes locaus damb un 81% des espècies deth parc considerades endemiques (çò ei que sonque poden) èster trapades aciu).
Era temperatura mejana d’Aigüestortes ei d’entre 0º e 5º e en es parts mès nautes son tostemps negatiues pendent quatre mesi ar an. E 100 dies cada an nhèue. Entà arribar as airaus mès beròis i a un servici de taxis 4×4. Totun, òm pòt arribar a lòcs tanben facils en tot hèr viatges cuerts com eth que va der Estanh de Llebreta enquiar Estanh Llong o des de Sant Maurici enquiath lac deth madeish nom. Entà hèr visites ecologiques longues o anar a lòcs mès dificils, com eth camin Espot-Boí, o Arties-Espot, dilhèu ajudaràn un shinhau es 11 refugis que i a en parc.
Aué òm pòt i anar entà practicar excursions, hèr alpinisme, escalada o d’auti espòrts de nhèu, com anar damb raquetes de nhèu o damb esquís. Totun, ei proïbit recuélher vegetacion o animaus, hèr huec, i dromir en tenda de campanha o hèr mau ar environament. Damb aguesta idèa, e era de gaudir dera natura occitana e catalana que mos cau finir sense desbrembar ua des jòies naturaus mès beròies de çò nòste: eth parc Nacionau d’Aigüestortes e Estanh de Sant Maurici.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
