Pògues figures dera sciéncia sigueren tan importantes en espandiment dera teoria deth desvolopament (qu’ei com ère nomentat en sègle XIX er evolucionisme) a mès de Darwin com ac siguec Thomas Huxley. Era sua defensa des des institucions dera teoria darwinista cambièc entà tostemps eth mon des idèes scientifiques qu’auem aué.
E açò qu’Huxley ,un des mès importanti biològs e antropològs anglesi dera sua epòca (1825-1895) non credec en un prumèr moment que çò que didie Darwin poguesse èster reau. Totun, eth son pensament cambièc pòc a pòc durant annades entara defensa totau dera teoria deth desvolopament des èsters viui. Dempús de Darwin, mès tanben d’Huxley, era sciéncia mès tanben era vision qu’auem sus eth nòste passat ena planeta, cambièc tà tostemps.
Huxley siguec coneishut pendent era sua epòca com “eth gosset de Darwin” (que cau dider mès ben eth son Bulldog), pr’amor que defenec damb passion mès tanben des d’un coneishement prigond dera sciéncia (ère especialista en anatomia comparada) es idèes exposades per Darwin ena Anglatèrra victoriana. Eth son trabalh en diuèrsi jornaus dera epòca e centenats d’articles sigueren tanben quauqu’ues des causes que provoquèren aqueth cambiament ena mentalitat dera epòca e ua acceptacion finau deth darwinisme, era teoria deth desvolopament o evolucionisme com ua teoria scientificaments demostrada mès tanben sociauments acceptada.
Un des episòdis mès importanti ena vida d’Huxley se passèc quan i auec un debat public (que dempús serie celèbre) en Oxford, en 1860 ,entre Huxley e Wilberforce. Eth prumèr non auie encara clar se era naua teoria deth desvolopament proposada per Darwin ère totauments cèrta. Au mens des deth punt de vista scientific. Huxley ère fòrça agnostic e se non vedie quicòm non ac credie. Mès que pensaue qu’èra rason logica ère un fin per se. Wilberforce, amic de Richard Owen (òc, eth madeish que trabalhèc fòrça en mon des dinosaures !) siguec un clar contrari as idèes de Darwin.
Pendent eth debat e dempús de charrar sus se ère possibla ua evolucion des animaus viui ath long des tempsi, Wilberforce demandèc se quina persona dera familha d’Huxley ère era qu’auie ua origina en mon des primats, era dera sua mair o era deth son pair. Era responsa d’Huxley venguec celèbra e publicada en toti es jornaus deth país; preferie auer ancessors primats que non persones coma Wilberforce, que negauen eth desvolopament dera sciéncia e donques deth progrès deth mon.
Un cambiament lent
Un des merits mès grani qu’auec Huxley com scientific siguec que demorèc diuèrses annades entà acceptar (dilhèu que cau melhor dider compréner) fòrça era naua teoria prepausada per Darwin dempús dera aparicion deth son libe “Era Origina des Espècies” en 1859. Mès que quan decidiguec que calie defensar aguesta teoria (aué demostrada scientificaments) ac hec d’ua manèra totau. Sense reserves.
Huxley comencèc era sua carrèra scientifica en tot estudiar es invertebrats. Dempús tanben estudièc es vertebrats e venguec, ja joen, un anatomista fòrça coneishut. Quan comparèc es fossils d’Archeopteryx e Compsognathus auec era idèa qu’es audèths evolucionèren de petiti dinosaures carnivòrs. Açò siguec fòrça criticat per scientifics dera epòca coma Owen mès aué ei totauments acceptat que siguec atau.
Mès çò que podèc hèr mès Huxley entar evolucionisme siguec defensar es idèes de Darwin des des institucions angleses. Huxley siguec secretari dera Royal Society entre 1871 e 1880 e president dera Geological Society entre 1868 e 1870. Siguec en 8 comissions reiaus e quan comprenec ben çò que volie dider eth darwinisme cambièc era sua compreneson dera paleontologia e decidiguec cambiar tanben es idèes dera sua societat: entà hèc calie prumèr educacion, dempús mès educacion e fin finau, encara mès educacion. Sonque atau podie cambiar ua societat.
Ei curiós qu’Huxley auesse dit qu’es idèes de Lamarck non èren vertadères pr’amor que non i auie pro evidéncies. Ues evidéncies scientifiques qu’en privat Huxley demandèc tostemps a Darwin enquiara sua mòrt. Mès qu’en public tostemps defenec eth desvolopament naturau des èsters viui, qu’ère çò que didie Darwin.
Era consequéncia dirècta d’aguest debat scientific que se debanèc en Oxford damb Wilberforce, es centenats de discussions tostemps publiques que hec entà difóner es idèes de Darwin e era publicacion tanben de libes pròpris com “Eth Lòc der Òme ena Natura” ajudèren de grana manèra eth desvolopament der evolucionisme en mon dera sciéncia mès tanben de tota era societat europèa deth sègle XIX.
Huxley formèc part d’un grop de scientifics que dempús vengueren importanti directors de centres universitaris e academics dera Grana Bretanha. Èren es òmes deth Club X e auien en comun era defensa totau des idèes dera origina e desvolopament des espècies naturaus de Darwin.
A mès d’açò fondèc diuèrsi jornaus entà difóner mès aqueres idèes com era revista Reader o Nature. Dempús d’Huxley era majoritat de scientifics credien totauments en evolucionisme des espècies animaus maugrat era vision contrària dera Glèisa. Totun, Huxley siguec tostemps prudent (com Lamarck) e jamès ataquèc directaments çò que didie era Bíblia.
Era teoria dera evolucion de Darwin cambièc totauments eth nòste punt de vista sus era istòria naturau dera planeta. Sense Darwin aué encara pensaríem qu’èra Tèrra a sonque 6000 annades e qu’es espècies non càmbien. Mès sense era ajuda dialectica e scientifica d’Huxley era societat europèa non aurie jamès cambiat era sua vision sus açò. Un hèt que Darwin tostemps arreconeishec e que tostemps volec arregrair a Huxley.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
