Era istòria dera espècia Homo erectus siguec pendent fòrça temps ua istòria que degun non volie creir. Eth descurbiment de rèstes fossils en Java per Eugène Dubois en 1893 siguec ena epòca e pendent decènnis mès ua causa de discussion scientifica que non ua pròva dera possible migracion d’un ominid.
Pr’amor que dempús d’aqueth descurbiment que se passèc en Java, siguec demostrat (maugrat era gigantassa discussion scientifica) qu’aquera espècia ominida siguec era prumèra que se n’anèc d’Africa e viatgèc per tota era planeta enquias isles de Java e Flores e dilhèu, dilhèu, mès enlà encara. Pr’amor d’açò aué ei coneishut qu’erectus siguec eth prumèr ominid que migrèc dera sua tèrra nadiua.
Era capitada entà subervíuer d’erectus ei mès que demostrada pr’amor qu’es prumèri especimèns fossils d’aguesta espècia demorèren hè mès de 2 milions d’annades. Es darrèri visqueren hè sonque 117 000 annades. Nat espècia ominina o ominida en tota era istòria dera evolucion visquec tan de temps.
Erectus siguec er ancessor d’espècies que, dempús, ja serien classades laguens era linha dirècta dera evolucion dera nòsta espècia: H. heidelbergensis, H. antecessor, H. neandertalensis, H. denisovensis a mès d’auti com H. floresiensis o H. luzonensis (espècies contemporanèes ara nòsta espècia mès que sigueren mès petites ).
Era fisiologia d’erectus tanben siguec naua en aquera epòca: auie ua cara mès plana, un nas gran, auie perdut fòrça peu deth còrs, era sua capacitat craneana ère mès grana (entre 546 e 1251 cc), ère fòrça mès naut qu’Homo habilis (enquia 185 cm de nautor), era espècia ominida anteriora e pesaue entre 40 e 68 Kg. A mès, es hemnes non èren guaire mès petites qu’es òmes.
Eth cambiament (dilhèu que tanben poden díder evolucion) deth pensament paleoantropologic pendent es darrères 150 annades place ara erectus com ua espècia clau. Ei coneishut (pr’amor que siguec confirmat scientificament) que pòt èster associat damb era indústria litica de pèira coneishuda coma Acheulean (çò que vò díder que hège utís de pèira). Tanben se cre qu’utilizaue eth huec e que caçaue en grops coordinadi. Viatjaue per mar e siguec eth prumèr ominid que creèc pèces d’art.
Ua espècia problematica
Des deth descurbiment deth cran d’un H. erectus en arriu Solo, en Trinil (Java), en 1893, per olandés Eugène Dubois, era discussion laguens era comunautat scientifica siguec mès e mès grana. Dilhèu siguec descurbit en ua epòca ena quau Darwin encara ère fòrça discutit. Dilhèu pr’amor que calie descurbir encara (e açò non se passèc enquia 1921) 40 especimèns fossils d’erectus mès ena cauna de Chokodian, en China. O dilhèu pr’amor qu’aguesta espècia non siguec classada coma ua e non diuèrses enquia 1950.
E maugrat que i a centenats d’evidéncies que confirmen que siguec ua espècia que migrèc des d’Africa pertot Asia e Euròpa e lèu lèu enquia Austràlia, encara en 2011 i auie scientifics que didien que siguec H. abilis era espècia que migrèc enquia China, evolucionèc ailà e dempús tornèc ja evolucionat entà colonizar un aute còp Africa e Euròpa. Era discussion non ei encara acabada.
Era relacion d’aguesta espècia damb Occitània ei prigonda. Es descurbiments hèti en Terra Amata, en Provença, sigueren e son encara arrevolucionaris quan parlem d’evolucion umana. En Provença sigueren trapadi es huecs mès ancians jamès hèti en Euròpa per ua espècia ominida.
E maugrat qu’a nivèu mondiau era cabana mès anciana dera istòria dera umanitat a 1,75 milions d’annades e siguec trapada ena Gorja d’Olduvai en 1962, en Euròpa era cabana mès anciana siguec tanben trapada en Occitània, en Provença (Terra Amata, damb ua edat d’aperaquí 400 000 annades).
D’un aute costat e maugrat que i a evidéncies de pèces artistiques mès ancianes hètes en orient asiatic, un des exemples (dilhèu eth mès ancian) d’ua pèça d’art jamès trapada en Euròpa tanben siguec trapada en Occitània quan en 1976 er arqueològ Marshack confirmèc diuèrses linhes hètes sus ua costelha de bò en Pech de l’Azé, en Carsac e Alhac, en Dordonha. Aguesta que serie ua des pèces d’art mès ancianes dera istòria dera umanitat e siguec tanben hèta per erectus.
A mès d’açò, tanben siguec confirmat que i auec erectus en Terra Amata, en Provença, entre ara hè 425 000 e 400 000 annades e tanben entre hè 355 000 e 325 000 annades. Ací erectus recuelhec diuèrsi mineraus damb es colors vermelh, auriòu, brun e ocre entà dilhèu se pintar eth còs. E açò demostrarie tanben qu’erectus serie era prumèra espècia que hèc açò, fòrça abans que non es neandertalians.
Homo erectus abandonèc Africa e se n’anèc enquia China e mès enlà. Crotzèc Arabia, Iran, Índia e Vietnam e arribèc lèu enquias sèuves australianes (maugrat que jamès siguec demostrat que crotzèsse era linha de Wallace, que separe Asia d’aqueth continent). Ei ua espècia ominida que sonque pòt èster classada com era prumèra que migrèc. E que dilhèu migrèc pendent tota era sua existéncia enquiara sua extincion.
Dominaue eth huec, es pèires, e eth prumèr art hèt per ominids. E viatjaue en barca. Totun, encara aué diden que non ei demostrat que podesse parlar com ac hègen d’autes espècies posteriores com neandertal o er òme de Denisova. Se pòt creir açò ? Ua espècia que pinte, cace en grop, codine, viatge per tota era planeta, e hè batèus non parle ? Era discussion paleoantropologica sus erectus non ei encara acabada. Mès i a hèts que sonque damb era logica ja n’i a pro e que non cau trapar pròves scientifiques (se n’i a melhor). Erectus dilhèu parlaue coma ac hem nosati aué maugrat era distància temporau. E açò serie ua conclusion scientifica logica maugrat era fauta de pròves (aué).
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
