Maugrat qu’era majoritat pensam çò de contrari, es arbes tanben son un factor clau entara contaminacion dera planeta. Atau, quauqui arbes emeten granes quantitats de COV (composti organics volatius) que, mescladi damb er oxid de nitrogèn e era lutz deth solei provòque ozon (un contaminant der aire a nivèu deth sol). E ac poden hèr fòrça.
Es COV poden tanben èster trapadi en combustibles fossils com eth petròli. Aué non se pòt arrestar era contaminacion peth COV des arbes que i a en mon. Totun, i a quauques espècies que contaminen mès que d’autes. E, pr’açò es scientifics conselhen non plantar aqueri arbes en airaus a on es nivèus d’oxid de nitrogèn ja son nauti, com enes viles e ath torn d’eres.
Ua espècia d’arbe que produsís fòrça COV son es eucaliptus, es casses e es pígols. Era broma que i a sus es Montanhes Blues, pròp de Sidney, en Austràlia, ei causada per milèrs e milèrs d’eucaliptus que i a en aqueth airau. Atau, se cre qu’enquia 10.000 eucaliptus pòden eméter enquia 10 Kg de COV cada ora (eth madeish que 54 l de petròli !).
Ath delà, i a cèrtes espècies d’arbes com es conifèrs (pins e auets) que pòden provocar era acidificacion d’arrius e lacs. E açò poirie provocar dempús problèmes grèus entara flora e tanben es peishi d’aigua doça der airau. Ei ua evidéncia scientifica, totun, qu’encara cau demostrar.
A mès, era pluja acida pòt hèr créisher era acidificacion en aigua doça. Era discusion scientifica sus aguesti problèmes encara demore aué: i a cercaires que pensen qu’es conifèrs hen créisher es nivèus d’acidificacion enes lòcs. D’auti pensen qu’açò non ei vertat. E pr’açò i a diuèrsi estudis actuaus sus açò en America deth Nòrd, Gran Bretanha e Escandinàvia.
Arbes contaminanti
Maugrat qu’es arbes tanben son filtres d’aire naturaus an de besonh aire blos entà víuer e créisher- Era fotosintèsi ei tostemps mès dificila entàs arbes en airaus on era contaminacion aeriana ei nauta. I a viles dera planeta com Mèxic D. F. on mens deth 10% des arbes dera vila ei san. Quauqu’ues pòden arribar a soportar ben nivèus fòrça nauti de contaminacion mès d’auti non (en Naua York) era mejana de vida d’un arbe ei mens de 40 annades).
E com que i a fòrça lòcs on era contaminacion ei fòrça nauta, es arbes tanben son contaminadi e, ath còp, contaminanti, pr’amor qu’ajuden aguesta contaminacion a éster mès nauta. Eth dioxid de sofre mesclat damb era umitat entà crear pluja acida hè fòrça mau a diuèrses espècies d’arbes e entre eres es conifèrs.
Era decoloracion des huèlhes ne serie un prumèr simptòma. Quan era contaminacion ven un problèma fòrça grèu, es arbes perden es huelhes e, fin finau, morissen. E tot açò deth còp qu’es arraitzes morissen pr’amor dera entrada en sol dera pluja acida.
Totun, i a més d’ua manèra qu’era contaminacion cree problèmes en es arbes. Se i a massa ozon se pòt produsir un arrèst en procés de fotosintèsi. Tanben pòden arribar d’auti problèmes relatiui ara esterilizacion deth pollèn o era pròpria produccion de granes. Es particules de carbon pòden caperar totauments es huelhes e arrestar era arribada de lutz solar (tanben era sau lençada entà trincar eth gèu enes carreteres en iuèrn pòt arribar a cambiar era composicion quimica deth terren e donques dera tèrra que i a ath torn des arraitzes des arbes que viuen pròp des carreteres: un hèt que demòstre que son èster viui fòrça delicadi e sensibles.
Era Redaccion*
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
