La civilizacion chimu es encara uèi una cultura plan desconeguda per la majoritat, benlèu pr’amor que foguèt un reialme annexat pels incas, qu’arribèron pas gaire après dins la val de Moche. D’efièch, los desparièrs reis chimus establiguèron pas la capitala, Chanchan, fins a l’an 1300 e mens de dos cents ans puèi lor reialme tombèt, conquistat pels incas.
Chanchan èra a l’epòca una vila ja anciana (se crei que foguèt bastida a l’origina aperaquí l’an 900 après lo Crist) situada dins la val de Moche, pas luènh de la còsta. Lo territòri èra pas brica bon per l’agricultura mas lors abitants i poguèron viure, non sens problèmas, e far créisser la vila.
Aperaquí al sègle XIV, quand lo centre del poder politic chimu decidiguèt de la nomenar nòva capitala del reialme, la vila de Chanchan ja èra una granda metropòli amb una superfícia de 6 quilomètres cairats (sonque lo nuclèu principal de la vila) en mai de 20 km2 qu’avián encara los barris de la vila, çò que fa de Chanchan una de las vilas mai grandas de l’America indigèna medievala. D’efièch, uèi es classada coma la vila pus granda de totes los Andes.
Una estructura complèxa
L’estructura del centre de Chanchan contunha d’èsser encara uèi, segon lo vejaire arqueologic, coma la d’una vila plan complèxa e originala: lo nuclèu central a fins a 9 desseparacions diferentas e que, segon mai d’un cercaire, serián coma de vertadièras e pichonèlas vilas independentas en mai de fortalesas: totas avián de muralhas a lor entorn de fins a 7 mètres de nautor e gaireben un quilomètre de longor caduna. Mas mai d’un arqueològ preferisson d’emplegar lo mot palais e pas fortalesa pr’amor que caduna deviá aver una cort coma la que i aviá dins los capluòcs dels reialmes medievals europèus.
Cada palais de Chanchan auriá agut, doncas, un fòrt, de carrièras, de quartièrs desparièrs, de polits jardins, de temples piramidals, una necropòli pròpria, de depaus d’aiga e tanben de pichonas presons. De la capitala sortissiá una perfiècha ret d’irrigacion qu’arribava fins als pichons puèges que i aviá a l’entorn de la vila. Èra aital que lors abitants avián d’aiga. Quand la vila foguèt conquistada pels incas, aviá una populacion de fins a 30 000 abitants (benlèu mai). Las muralhas de la vila èran decoradas amb de bèlas gravaduras: d’aucèls, de peisses e diferents èssers antropomorfics marins en mai de divèrses dessenhs geometrics.
Segon los arqueològs, l’espandiment de la vila foguèt gradual aital coma los desparièrs “palaisses”. L’escrich apelat Istòria anonima de Trujillo de 1604 confirmèt que lor rei se nomenava Tacaynamo e qu’arribèt a Chanchan del nòrd estant. Lors filhs conquistèron pauc a cha pauc tota la val de Moche. Fins a sèt monarcas chimus i foguèron fins a la conquista inca de 1470: alara lo rei Tacaynamo foguèt enviat a Cusco coma presonièr de guèrra.
L’istòria arqueologica de Chanchan es encara uèi passionanta. E plan desconeguda pr’amor de l’ombra posteriora inca. Lors mistèris devon encara èsser resolguts se volèm una istòria mai completa de l’America indigèna d’abans l’arribada europèa.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion
