De cercaires poguèron estudiar çò que se produtz a la fin quand i a una reaccion quimica. Per o far, calguèt de condicions ultrafrejas, de mal imaginar: de milions de còps pus frejas que l’espaci exterior. Aital se passèt la reaccion quimica, pel primièr còp de l’istòria, mai freja de tot l’Univèrs. Alavetz, los scientifics poguèron agachar quora se trapan doas moleculas per formar doas moleculas nòvas (e aquò fins ara èra sonque teoric).
Per ansin, la cercaira de l’Universitat d’Harvard Kan-Kuen Ni forcèt doas moleculas en de condicions tras que frejas de se trobar e interagir. E se passèt un fach qu’encara uèi lo jorn èra solament teoric: cossí se forman de moleculas.
Va sens dire que l’experiéncia quimica que ne parlam foguèt de fòrça mal reproduire. Ja fasiá cinc ans que Ni assajava de crear las condicions mai frejas possiblas. Mas n’i aviá pas pro. Ara, enfin, atenguèron 500 nanokelvins, çò es mai d’un milionen de gra jos lo zèro absolut. E aital, la velocitat de las moleculas de potassi e de rubidi s’alentiguèt tant que poguèron agachar –un pauc per azard car aquò èra pas la tòca de l’experimentacion– cossí se formavan de nòvas moleculas.
Una velocitat quantica
Segon los cercaires que participèron a aquela experiéncia, amb aquelas temperaturas es malaisit de trabalhar, mas quand aquò se passa, la velocitat de las moleculas dintrariá dins un estat que poiriá èsser descrich coma “quantic” car es pro estranh: lo nivèl d’energia possible qu’an las moleculas es lo pus bas que pòscan aver e quand se debana un fach (en qualques microsegondas) los cercaires an pro de temps per plan espepissar çò que se passa. Aital poguèron veire cossí se formavan doas moleculas nòvas après la reünion de doas moleculas primàrias.
Tanben foguèt malaisit de manipular aquelas moleculas car èran arribadas a una temperatura tan freja que semblava qu’intravan en una sòrta d’estat fisic quantic pr’amor que se passava pas res (o almens lo cercaire o podiá pas agachar) e caliá de movement per veire quicòm.
Dins la natura, las reaccions quimias se tenon en sonque qualques femtosegondas (çò es de milions de miliards de segondas) e per aquela rason los cercaires non poguèron jamai espepissar cap de tipe de reaccion quimica coma aquesta. Es lo primièr còp que se produtz e ara ja se pòt demostrar scientificament car fins ara solament èra estat demostrat teoricament.
Totun, aqueste còp foguèt una reüssida car “la majoritat dels còps se pòt pas res veire. Avèm pas lo temps necessari per o agachar, çò confirmèt Ni. Fins ara. De temperaturas tras que frejas fòrçan la velocitat de las moleculas fins al ponch que o podèm veire tot. Aital avèm pogut veire cossí una molecula se transformava en una autra, un fach que jamai abans èra pas estat vist dins lo mond de la quimia. E qu’entraïnarà far de nòvas teorias car lo Mond ont demoram es estat demostrat qu’es fòrça mai complèxe que çò que pensam”.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion
