ISTÒRIA DERA VIDA (3), TANBEN DITA EVOLUCION

Pendent eth Precambrian i auec fòrça tèrratrems, a mès d’erupcions volcaniques que cambièren tà tostemps eth paisatge dera planeta. Era cendre des volcans laguens ena atmosfèra provoquèc un cambiament environamentau radicau: eth clima venguec fòrça mès heired e eth glaç envasiguec era planeta tota.

Açò siguec era causa dirècta dera prumèra grana extincion que patic era Tèrra. Passèc hè aperaquí 570 milions d’annades e quan finic i auec fòrça regions en es oceans sense cap tipe de vida. Siguec ua naua escadença entà autes espècies animaus que se desvolopèren lèu. Ath còp, era atmosfèra ara auie mès oxigèn e tot un tipe nau d’animaus neishec e creishec.

Animaus en Ediacara

Ediacara ei ua aluenhada region australiana. Ei aciu on i an es montanhes d’Ediacara, damb gigants depaus de fossils d’aquera epòca. Es animaus que demorèren pendent era fin deth Precambrian minjauen ja matèria organica que i auie sus era hanga des oceans e mars dera planeta. I auien vèrmes damb diferentes formes que non marchauen guaire lèu pr’amor que non calie hè’c: non i auie  guaire predators.

Èren vèrmes tubulars que filtrauen era aigua o equinodèrms primitiui, ancessors des esteles de mar e tanben des eriçons marins actuaus. A mès d’aqueri i auien auti animaus que semblauen meduses que podien marchar per tota era aigua. Es sòns noms son tan exotics com es sues formes: Dicksonia, Spriggina o Charniodisans, Rangea, Pteridium e Tribachidium.

Pendent era fin d’aquera edat e eth neishement dera seguenta edat terrèstre, eth Cambrian, eth paisatge tornèc a cambiar: un unic continent amassaue çò qu’aué ei America deth Sud, Euròpa deth Sud, Orient Mejan, Índia, Austràlia e Antartida. Mès tanben i auien auti petiti continents ath torn de Gondwana, eth continent mès gran.

Son çò qu’aué nomentam Euròpa, Siberia, China e America deth Nòrd (damb tròci deth Reiaume Unit, Norvègia e Siberia). Eth nòm entà aqueth unic continent siguec Laurentia.

Eth clima venguec un aute còp  mès e mès caud e es còstes tropicaus de diuèrsi continents tornèren a auer grani escuèlhs d’estromatolits. Maugrat açò ara èren era noiritud de naui animaus pluricellulars e pr’açò comencèren un cèrt declivi que amiarie aguesti animaus enquiara sua situacion actuau.

Encara non i auien plantes sus era tèrra e era erosion provocada pera aigua e eth vent siguec gigantassa. Era fòrça deth vent donques siguec fòrça mès grana qu’aué. Açò tanben provocaue que fòrça tèrra ère lançada ath mar e es cambiaments deth paisatge marin mès tanben terrèstre èren constants. Era edat deth Cambrian demorèc enquia 500 milions d’annades.

Un article de Christian Andreu

Revisat per Tònho Castèt