ISTÒRIA DERA VIDA (4) TANBEN DITA EVOLUCION

Eth periòde nomentat Cambrian siguec ua edat dera Tèrra que passèc entre ara hè 570 e 500 millions d’annades. Dempús, sorgic ua espleita espectaculara dera vida en es oceans e eth neishement dera majoritat des grops animaus que coneishem aué. Era Tèrra totun, vedec bèri tipes de plantes naues gràcies a un creishement des nivèus d’oxigèn mès nauti qu’aué e qu’ajudèren totes aqueres naues espècies a néisher e evolucionar.

Eth Cambrian siguec era epòca des prumèrs animaus damb clòsca pr’amor qu’es escuèlhs d’estromatolits lançauen mès calci as oceans que podie èster usat pes animaus tà bastir clòsques e autes defenses. Siguec tanben eth temps deth neishement des prumèrs artropòdes que sabien nadar e caminar.

Es condicions enviromentaus dera còsta sigueren fòrça favorables damb hanga e aigua tèbia. Centeats de naues espècies neisheren, se desvolopèren, creèren naus biais de caça e bastiren ath còp defenses pròpries. Son animaus com er artropòde marin Sidneyia, un òrre predator, o encara d’auti com tota sòrta d’esponges o es prumères colonies de pennatulides que demorauen fixes en eth hons dera mar.

Animaus fòrça exotics

Mès de 70 genres e enquia 130 espècies animaus sigueren identificades en era annada 1909 quan Charles Doolittle Walcott, un paleontològ estatsunidenc classèc eth Cambrian per prumèr còp. Entà balhar un nau nom ad aqueres naues espècies utilizèc paraules des indigènes deth lòc, com Wiwaxia o Odaraia. E pr’açò, a mès deth tipe d’animau, eth sòn nom ei tanben exotic. Fòrça exotic, se pòt arribar a díder.

Son animaus non guaire coneishudi. E fòrça estranhs. N’i a que non semblen cap aute animau deth passat terrèstre. Quauqu’uns son unics: com Hallucigenia, qu’a un cap plan e divèrses dorsaus. D’auti, com Opabinia, auien cinc uèlhs. Odontogripus semblaue un vèrme mès damb dents. Nectocaris tanben siguec un animau fòrça singular.

Era edat cambriana semblarie èster donques un periòde d’experimentacion environamentau qu’acabèc damb tota aquera sòrta d’animaus. Cap d’aqueres espècies subervisquec enquia aué. A mès, era basa genetica de toti es animaus e plantes dera planeta demorèc, maugrat qu’era majoritat sigueren sonque artropòdes.

Tanben i neisheren es prumères algues e es prumères meduses, a mès des cefalopòdes, tanben peishi damb coirasses. Pendent era fin deth Cambrian sorgiren es prumères esteles de mar.

Es colonies d’estromatolits, es prumèrs èsters viui dera planeta e tanben es mès ancians, comencèren a redusir eth sòn nombre pr’amor des ataques des predators. Mès d’esponges arqueociatides s’espandigueren entà produsir mès calci, de besonh totau pes animaus marins.

Quan s’escandilhèren, ja èren neishudi es prumèrs coralhs. Ua naua edat de glaç destrusic centeats d’espècies e d’environaments e quan desapareishec, era Tèrra dèc pas a ua naua edat geologica: er Ordovician.

Era Redaccion

Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita