Quand comencèt l’Ordovician, fa mai de 500 milions d’ans, la majoritat dels glacièrs de l’epòca se fondèron e lo nivèl de la mar cresquèt de manièra estonanta. Las regions terrèstras, totun, èran situadas en d’airals tropicalas e pr’amor d’açò nasquèron un sens nombre de nòvas espècias marinas a las còstas continentalas.
Apuèi, e pendent l’acomençament del Silurian, fa 438 milions d’annadas, l’aiga tornèt se retirar e la tèrra s’espandiguèt. E maugrat aquò foguèt una de las darrièras epòcas marinas pus espectaclosas que la nòstra planeta jamai visquèt. En mai d’aquò, i aguèron fòrça erupcions volcanicas e encara de tèrratrems que foguèron l’origina de montanhas qu’encara uèi demòran, los Orals russes, las montanhas escocesas e norvegianas e los Apalaches estatsunitencs.
Foguèron d’edats d’espècias plan diferentas del Cambrian: i avián mai de filtraires de noiridura coma los crinoïdeus (d’estelas de mar amb de coirassas que podián aver fins a 200 braces).
En mai d’aquò, faguèron son aparicion los braquiopòdes e los graptòlits, d’espècias de noms estranhs e formas encara pus estranhas. La suspresa de l’epòca foguèron las colonias d’estromatolits qu’encara volián pas s’escantilhar (foguèron los primièrs èsser vius que i aguèt a la planeta) e demoravan al costat d’arqueociatides, dins lo escuelhs marins. Prèp d’aqueles, las primièras espongas de tota sòrta de talhas e formas. E tanben los coralhs.
De predators òrres tanben vivián dins aquelas mars; los nautilides, ancessors dels pofres e dels calamars actuals que nadavan al costat dels primièrs peisses. Aquestes avián pas de maissas e sonque chucavan la noiridura del sòl marin. Lèu aurián, apuèi evolucionar durant milions d’annadas, de dents e de maissas.
De peisses coirassats
Los ostracodèrmes foguèron de peisses armats amb de coirassas d’os. Apuèi arribèron las aletas e amb elas los primièrs peisses carnivòrs: los acantodis, amb de bocas gigantassas. Èran encara de peisses de talha pichona mas ferotges, que podián atacar totes los autres animals de la mar.
La tèrra, devessida encara en un grand continent nomentat Gondwana e divèrsas parts que ne fugissián, coma Laurentia, Siberia, China del Nòrd o Euròpa septentrionala, èra un luòc encara dur per viure. Lo paisatge èra pròche al desèrt e lo vent e lo Soleh fòrts. Encara i aviá pas de plantas, que nasquèron pendent la fin d’aquesta epòca, l’Ordovician.
D’algas de color ròi, verd e castanh colonizèron la còsta pendent de milions d’annadas e de pichons campairòls bastiguèron un sòl mai agradiu. Las primièras plantas se trobavan al torn de lacs e paluns que lèu desvolopèron de superfícias cerulianas (contra la secada), de pichons traucs dins la cuticula per chucar lo dioxid de carbòni e poder far la fotosintèsi e lançar apuèi d’oxigèn.
La primièra vegetacion de la planeta Tèrra recebèt lo nom de plantas vascularas pr’amor que lèu desvolopèron de raises. Èran plan baissas e avián de besonh totjorn d’aiga. Son evolucion, ça que la, foguèt rapida, e lèu desvolopèron de futuras plantas barradas dins una closca dura que podiá èsser menada pel vent: son las primièras espòras, que permetèron lo monde de las plantas s’espandir mai enlà de paluns e lacs e, al còp, lo solet testimòni que n’avèm uèi d’aquela flora. Totun, fa aperaquí 408 milions d’annadas los continents tustèron dins una òrra catastròfa naturala qu’entraïnariá una nòva edat amb de nòvas espècias animalas e plantas e, ara ja, la naissença dels primièrs arbres; lo Devonian.
La Redaccion
