Al Pròche Orient existiguèt una tièra de vilas “aliadas” conegudas amb lo nom de Decapolis (dètz vilas), qu’apertenián a l’Empèri Seleucida bastit per Alexandre lo Grand e que foguèron conquistadas pels romans puèi. E, entre totas aquelas vilas, Gerasa foguèt una de las principalas. Aquelas dètz vilas gaudiguèron d’un periòde de granda esplendor mercés a la siá situacion privilegiada dins de rotas comercialas de l’epòca que traversavan tot lo Pròche Orient.
Segon la tradicion, lo meteis emperaire e lo sieu general Perdicas fondèron la vila l’an 334 aC e lo sieu nom provendriá del nom grèc “geronte” que significava “ancians”, pr’amor que la vila foguèt poblada per fòrça soldats de l’armada macedoniana que s¡èran retirats per la siá edat.
Mas l’arqueologia mòstra un passat fòrça mai ancian de la vila, amb una populacion dempuèi l’epòca del Neolitic. E avèm tanben de pròvas sus la preséncia de tribús ammonitas dins la vila dempuèi lo sègle XIII aC.
La revòlta dels Macabèus israelians l’an 167 aC finiguèt amb lo domeni seleucida dins lo territòri, e impausèt la nòva dinastia dels Asmoneans, malgrat que l’influéncia ellenistica (comerciala e culturala) demorèt fòrça mai temps. Amb l’arribada dels romans, Gerasa foguèt conquistada pel general Pompèu, que se presentèt coma lo defensor de las vilas de la Decapolis contra lo domeni dels Asmoneans. Coma mercejament al general roman, las vilas de la Decapolis establiguèron un nòu calendari, l’”èra de Pompèu”, en vigor fins a la conquista musulmana del sègle VII. Gerasa e d’autras vilas de la Decapolis foguèron integradas inicialament dins la província romana de Siria.
La conquista romana
Malgrat qu’èran jos sobeiranetat romana, las dètz vilas gaudiguèron d’una granda sobeiranetat, amb drech de dispausar d’un govèrn e una quita administracion e possedissián la siá moneda. Al sègle III los romans acabèron amb aquela sobeiranetat, e las dètz vilas foguèron integradas dins de la província romana d’Arabia.
Lo domeni roman autregèt una granda esplendor a la vila de Gerasa, amb una populacion que superava los vint-e-cinc mil abitants. Un dels motius que facilitèt aquel desvolopament economic e cultural de la vila foguèt que la vila foguèt pas somesa a de conflictes e ensagèt pas de subordinar de vilas vesinas, en consacrant totes los sieus esfòrces a la siá expansion interiora. Aquela abséncia d’expansion territoriala se mostrava amb l’abséncia d’una importanta armada (la defensa de la vila podiá èsser exercida pels romans s’èra necessari).
Aquel grand desvolopament se rebatiá en l’urbanisme de la vila amb lo bastiment de grandas bastissas, coma los temples de Zèus e Artemisa, o l’existéncia de dos teatres, que provoquèron que Gerasa foguèsse coneguda coma “Polis d’Orient”. E a Roma existiguèt un grand interès pel desvolopament de la vila, coma un dels ponches importants de l’Empèri al Pròche Orient. Lo meteis emperaire roman Trajan comandèt lo bastiment e espandida urbanistica de la vila. E l’importància de Gerasa pels romans foguèt tan granda que la meteissa vila foguèt visitada per l’emperaire Adrian, successor de Trajan, l’an 129.
Aprés, e per la siá mencion als Evangèlis, la preséncia del cristianisme foguèt importanta dempuèi d’un primièr moment, e en l’epòca finala de l’empèri, aquela preséncia crestiana se mostrèt amb l’abandon dels temples grècs e romans e la siá substitucion per de temples crestians.
Amb la conquista pèrsa al sègle VII la vila dintrèt en un periòde de decadéncia, solament arrestat brèvament pendent lo domeni musulman de la dinastia dels Omeias. Un tèrratrem l’an 746 e los efièches de las Crosadas acabèron amb la vila, e mai se contunhèt totjorn un cèrt poblament, malgrat que fòrça mai pichon qu’en l’epòca de la siá esplendor ellenistica e romana.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
