La pradariá e lo desèrt american an un reptil qu’es al còp predator e preda. Aquò maugrat la cresença generala qu’es un èsser òrre e que ne cal fugir lèu lèu. E se òm pòt, cal reagir en tot l’aucir. Es la sèrp de cascavèl, que demorèt plan en aquel continent fins a l’arribada de l’òme e pr’amor d’açò, uèi lo jorn, es en situacion tras que grèva en fòrça regions d’America del nòrd.
E disèm qu’es un animal al còp predator e preda pr’amor qu’es un reptil que desvolopèt plan un biais d’avertir los autres animals de contunhar mai enlà lor camin se volián pas aver de problèmas: e per ansin evolucionèt en tot cambiar la siá fisonomia de la fin de la coa en çò qu’uèi totes coneissèm coma lo cascavèl (divèrsas parts de queratina que trucan pr’amor del movement volontari de la sèrp) e que pòt èsser ausit plan luenh.
Mas aquela arma singulara, qu’ajudèt aquel tipe de sèrp a subreviure (lo cascavèl seriá sonque aquò, car es usat mai que mai per avertir un autre animal que cal pas contunhar pr’amor qu’aquò seriá menaçar la sèrp) pendent de centenats de milièrs d’annadas, es uèi un dangièr per la pròpria sèrp de cascavèl, car es tanben cossí l’òme pòt la trapar aisidament. Pr’açò mai e mai sèrps de cascavèl comencèron a atacar e nhacar d’umans sens l’avertir o avisar abans. Car evolutivament una sèrp de cascavèl a uèi mai escasenças de subreviure (dins un mond plen d’umans) se fa pas de bruch, que se ne fa. E doncas son de reptils qu’aurián començat a desvolopar lo silenci coma nòva arma secreta per poder subreviure.
Aquò, que poiriá semblar pas real o encara estonant, es çò que confirman plusors rapòrts d’accidents patits per d’umans (a Estats Units) que foguèron atacats per una sèrp de cascavèl las darrièras annadas e qu’aurián pas res ausit abans. E aquò se debana de mai en mai sovent, çò que vòl dire qu’es un reptil que contunha evolucionant e que, pendent lo futur mai luenhan, lo cascavèl finirà en tot desaparèisser de la sèrp de cascavèl se l’animal vòl subreviure.
A mai d’aquò, la sèrp de cascavèl es un animal plan caracteristic del paisatge american del nòrd dempuèi lo sud de Canadà fins al nòrd mexican (mai que mai als estats del sud e de l’oèst, ont lo clima ven mai caud). Mas amb aquel nom òm parla sovent de tot un grop de sèrps verinosas dels genres Crotalus (màgers) e Sistrurus (pus pichonèlas). N’i a 32 espècias diferentas e fins a 70 sosespècias e totas son originàrias d’America del nòrd. E son tan tipicas d’America coma lo can de la pradariá.
La sèrp de cascavèl es un tipe de sèrp que desvolopèt lo nomentat cascavèl per avertir d’autres animals (de bisonts, d’antilòps, de cèrvis, eca) e poder subreviure mai. Lo bruch que fa amb lo cascavèl es una defensa e una menaça, mas sonque aquò e pro, pr’amor que, se l’animal, lo predator o l’uman se’n va, la sèrp de cascavèl atacarà pas jamai (maugrat que tanben es l’animal qu’a lo recòrd de nhacadas e d’atacas a d’umans e d’animals pròches a aquel, coma de cans o de gats de tot lo continent).
Mas aquò, uèi, al mond dels umans ,es brica bon. E la costuma d’avertir pas los umans ven mai generala pr’amor qu’aital, amagadas, pòdon aver una màger escasença de subreviure. Avèm dich qu’es un rèptil predator e preda a l’encòp. Cossí es aquò possible ?
Predator e preda
La sèrp de cascavèl es un reptil que pòt viure plan mai de dètz annadas aisidament se patís pas l’ataca de cap autre predator (e fins a 20). Maugrat èsser una sèrp verinosa patís l’ataca d’un sens fin de predators dont de falcons, d’aglas, de sèrps reialas, de coiòts, eca. E encara mai quand la sèrp de cascavèl a mens d’un an de vida. Car alavetz (la tasa de subrevivéncia pendent lo primièr an es de sonque 20%) pòt pas èsser atacada e aucida per de gats, de còrbs, de ratons lavaires, de coiòts, d’autras sèrps màgers e encara de pichons aucèls.
Uèi es coneguda la sieuna dièta: manja d’aucèls, de rosegaires e de pichons mamifèrs e òm pòt considerar qu’es un aliat dels umans, car sens de sèrps de cascavèl un territòri pòt patir una plaga gigantassa de mirgas e de rats.
Òm a l’imatge cinematografica d’aquesta sèrp coma la d’un animal traïdor, qu’aucís sens rason. Aquò es luenh de la realitat. Totjorn (uèi de mens en mens, totun) avertís l’umans que la sieuna preséncia es una menaça e que pòt atacar e lo nhacar sul pic. Urosament se òm pòt donar lo serum anti-verin abans de doas oras l’uman se pòt sauvar al 99%. E lo produch creat pels umans per luchar contra aquel poison tanben va plan per de mainatges e de cans e l’elevatge (mai de 15 000 animals son nhacats de biais annadièr per de sèrps de cascavèl als Estats Units). A mai d’aquò se, aprés escotar l’avertiment o veire la sèrp, la menaça umana contunha pas, i a pas gaireben jamai cap ataca de la sèrp. Aquò vòl dire que sonque nhaca se i a un dangièr real.
L’abitat de la sèrp de cascavèl es divèrs pr’amor que sonque an de besonh de calor, de ròcas e d’aiga e 32º de temperatura. Maugrat aquò, pòdon subreviure plan de temperaturas plan bassas, coma -16º C e tanben d’autras pas tan bassas, coma 3º C mas pendent divèrses jorns.
Lo biais de caçar d’aquela sèrp es aisit. Un còp tròban una preda pr’amor de l’odor de la meteissa (la sieuna vision es paura e pòdon pas res ausir) e tanben la vibracion de l’aire, atacan. La mòrt de la preda pòt arribar lèu pr’amor del verin o encara pòt fugir. La sèrp de cascavèl traparà totjorn puèi la preda mòrta pr’amor de la sieuna odor.
Aquò vòl dire que l’odorat es lo sens mai utilizat per la sèrp de cascavèl a l’ora de caçar. L’uèlh pòt pas li donar una bona imatge pr’amor qu’es pas pro desvolopat coma lo dels mamifèrs. E lor ausida es plan marrida. Totun, sabon trobar la temperatura corporala de lors predas e amb aquesta e la paura vision qu’an pòdon atacar.
Una epòca malaisida
La majoritat d’espècias de sèrp de cascavèl cercan una parelha pendent l’estiu. Totun, que n’i a qualqu’unas que pòdon tanben o far pendent la prima o la casuda. La femèla daissa un camin de feromonas sexualas que serà trobat per un o mai d’un mascle. Quand ambedós se tròban lo mascle assajarà de convidar la femèla pensent divèrses jorns per copular. Un còp aquò fach se n’anarà e la femèla serà la que suenharà los pichons.
La sèrp de cascavèl es pas cossí d’autres reptils que son ovipars (aquò vòl dire qu’an d’uòus). La sèrp de cascavèl es ovivipara (los pichons naisson de l’uòu dins la maire e quand naisson a l’exterior son ja pichons). Una femèla pòt aver dètz o 70 pichonèlas sèrps de cascavèl segon la noiridura regionala o encara la temperatura e predators d’un luòc.
Las que demòran mai al nòrd an de pichons un còp cada tres ans. Las sèrps de cascavèl pus meridionalas de biais annadièr. E la rason n’es lo clima e la temperatura, car cal pas dublidar que son de reptils.
Ne poiriam parlar mai encara. Maugrat l’imatge que totes n’avèm (8 000 umans son nhacats cada an a Estats Units per de sèrps de cascavèl mas sonque ne morisson 4 o 5) es un animal qu’assaja mai de s’amagar e fugir que d’atacar. E tanben es plan menaçat pels umans. De milièrs son aucidas cada annada per de veituras, l’espandiment urban, de braconaires e de campanhas annadièras qu’an coma soleta tòca aucir d’especimèns de sèrp de cascavèl. E aquelas son sonque qualqu’unas menaças importantas per aquel rèptil.
Çò de pus normal seriá trapar cossí pòt viure l’èsser uman dins un mond plen d’animals e de plantas (tanben de reptils) sens los provocar o aucir. Car segon avèm vist la sèrp de cascavèl es sovent mai preda que predatora. E, sens aquel, lo perjudici a l’economia paisana umana es màger. Cal doncas aprene a l’evitar e las daissar tranquillas e, per ansin, poder viure totes amassa en la soleta planeta de la galaxia amb de vida, la planeta blava.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
