De zèbres, girafas e bufles son d’animals polits de la savana africana. Pasmens, fòrça aimants de la fauna e la natura seriam d’acòrdi a l’ora de dire que l’erbivòr mai bèl d’aquel ecosistèma es, sens dobte, la gasèla. Puèi, que poiriá aver un pauc de discussion sus se aquesta o aquela espècia. Nosautres cresèm que la gasèla de Grant es l’espècia pus bèla.
Mas totas las espècias de gasèla africana (e tanben asiatica car tanben n’i a en aquel continent) son d’animals polits e elegants. Totas las onze espècias que i a en ambedós continents. Poiriam arribar a dire, coma los ancians poètas arabis, qu’es una beutat a l’ora de caminar, pr’amor de son biais d’anar d’aicí ailà, amb de movements totjorn tranquille, lo sieu agach o la forma del cors de l’animal, gaireben tot muscle.
A mai, la gasèla africana (que ne parlarem mai que mai de doas espècias; la gasèla de Grant e la gasèla de Thomson) balha totjorn un pauc de vida a de territòris que ja an pas gaireben d’èrba e que son cremats pels solelh. Ailà ont cap autre erbivòr vòl demorar i traparem de gasèlas que contunhan en aquel tipe de terren coma se volguèssen dire que sonque elas i pòdon donar beutat.
Uèi lo jorn i a onze espècias de gasèla en Africa e Asia (Dama, Przewalski, Cuvier, Rhim, Sommering, de Montanha, de Front Roi, de Pèrsia, de Grant, de Thomson e la gasèla Mongòla). Lor nombre depend plan del tipe d’espècia: la majoritat son classadas coma d’espècias animalas menaçadas e qualqu’unas poirián desaparéisser lèu car son fòrça pròchas a l’extincion, coma la gasèla Dama, que ne demòran uèi mens de 500 especimèns en la planeta tota. D’autras, pasmens, son mai urosas e n’i a encara fòrça especimèns malgrat la caça umana, los predators naturals e las secadas. Per ansin, actualament las espècias mens menaçadas son la gasèla de Grant, qu’auriá aperaquí 350000 especimèns en Africa e la gasèla de Thomson, que n’i aurián, a l’ora d’ara, mai de mièg milions d’especimèns.
Aquelas doas espècias de gasèla africana son benlèu las pus conegudas per totes. La diferéncia corporala e tanben de pèl entre ambedoas, totun, es granda e cal pas èsser un scientific per aprene a reconéisser una o autra espècia. Per ansin, la gasèla de Grant (un dels mamifèrs mai bèls del mond segon lo nòstre vejaire) es fòrça pus granda que la gasèla de Thomson. E aquesta a de linhas negras lateralas que la primièra a pas.
Ambedoas espècias son d’artiodactils de la familha dels bovids. La gasèla de Thomson es fòrça pus pichona, car solament a de mejana entre 60 e 70 centimètres de nautor al garròt. Lo pes pòt èsser situat entre 25 e 30 Kg. Las banas tanben son pus pichonèlas que los de la gasèla de Grant (qu’a lo recòrd mondial de longor de banas d’un erbivòr proporcionalament, amb fins a 79 cm en qualqu’unes especimèns). Mas çò que permet classar d’un biais definitiu una gasèla de Thomson es la linha negra qu’a al costat e que la gasèla de Grant a pas.
Lo territòri ont abita la gasèla de Grant Tanben es pus long que non lo de la gasèla de Thomson. Çò que diferenciarà pus aquelas doas espècias de gasèla doncas, la linha negra laterala, seriá coma un semafòr visual que la gasèla de Thomson utiliza per alertar las autras gasèlas quand i a un dangièr. D’efièch, çò que fa realament es mòure los muscles que i a prèp d’aquel airal corporal e, per ansin, la linha negra fa un movement tipic e pro conegut per las gasèlas que son luenh. La gasèla de Grant tanben fa aquò mas coma que i a pas cap linha negra laterala, se pòt pas agachar aquò de luenh.
Es aquela linha negra laterala una de las doas diferéncias mai claras entre una e autra espècia. L’autra que ne seriá la mesura corporala. Pendent d’annadas los etològs creguèron qu’aquela linha ajudava la gasèla de Thomson a s’amagar dins lo paisatge quand es luenhana. E poiriá èsser qu’aquò se debanèsse tanben, a mai de l’usar per lançar de messatges corporals d’alèrta a d’autras gasèlas. Cossí que siá es especialament usada quand son atacadas per un dels piègers enemics de las gasèlas; los licaons. E de còps lo mascle e la femelha tanben l’utilizan per atraire l’atencion del predator e sauvar d’autres especimèns (coma los mai joves).
L’erbivòr pus bèl
La gasèla seriá doncas un dels animals pus bèls de la savana africana. Tot semblariá èsser polit en aqueles animals: la color, la forma, lo movement de l’animal o encara son agach. Mas tanben son las predas que donan la sieuna carn a un màger nombre de predators car son caçadas per guepards e licaons mas tanben per d’iènas e chacals, per de leopards e tanplan per de leons. Per d’aiglas negras africanas e per d’aiglas de Verreaux e atanben per de voltors e d’autres aucèls caçaires.
Benlèu per aquò es un dels erbivòrs que pòt arribar a una màger velocitat dins lo mond dels romiaires . Aquò, a mai de la tactica qu’utiliza de sautar per fugir. Car se ben totes sabèm que l’animal pus rapid d’Africa es lo guepard (que pòt arribar plan fins als 110 km/h) puèi ven la gasèla (amb 80 Km/h).
Aquela velocitat estonanta pòt durar divèrsas minutas (mas que tanben pòt córrer a pus de 60 Km/h pendent d’oras) se debanariá pas se la gasèla foguèsse pas un mamifèr qu’es tot muscle. Per fugir dels licaons cal èsser resistent coma la gasèla, per descobrir lo leopard amagat car aver una vision estonanta, coma la gasèla. E tanben per fugir del guepard èsser un dels mamifèrs pus rapids de la planeta.
Quand son luenhanas, son malaisidas a l’ora de las trapar: la color de lor pèl ajuda plan. E lor velocitat, vision, aurelhas e sauts son tanben de tacticas de subrevivéncia qu’ajudèron la gasèla pendent centenats de milièrs d’ans. E malgrat èsser un dels mamifèrs pus caçats pels predators tanben cal dire qu’es una de las espècias animalas pus malaisidas de caçar.
La gasèla de Grant a mai a encara una autra arma. Benlèu per aquò aquesta espècia s’espandís per un territòri pus long que non la gasèla de Thomson: la gasèla de Grant pòt demorar fòrça mai temps sens d’aiga e aquò permet arribar fins a de prats que son realament secs e que la gasèla de Thomson visita pas jamai.
La gasèla es un erbivòr fòrça territorial. Los tropèls qu’òm pòt trapar en la savana son d’efièch sonque de grops de mascles amb lors femelhas e lor descendéncia o de grops de mascles joves. E cada grop a un territòri perfiechament delimitat. Es ailà ont cada mascle (cossí fan tanben d’autras espècias erbivòras coma lo gno) assaja d’arrestar la fugida d’una femelha a d’autres territòris. E cada còp qu’un mascle dintrarà dins un d’aqueles pichonèls territòris qu’an ja de proprietari (la gasèla de Grant a territòris pus grands) i aurà una lucha entre ambedós mascles. La lucha serà pas gaire brutala e la majoritat dels còps ambedós mascles assajaràn de l’evitar. Amb una intimidacion amb las banas. Benlèu n’i a mai en la gasèla de Thomson, pus nerviosa, e mens en la gasèla de Grant. En aquesta espècia la majoritat dels còps la lucha finís en res e un dels mascles fugirà sens gaire violéncia.
La gasèla de Grant a de territòris d’aperaquí 800 m2 e la de Thomson de 200 m2. La tòca d’un mascle es atraire lo maximal nombre de femelhas per aver pus descendéncia. Pasmens foguèt demostrat que mascles e femelhas (aquestes per sauvar lors filhs) son los que patisson mai quand son caçats per de predators naturals: fins a un 68% de las gasèlas caçadas per licaons foguèron de mascles territorials, un 25% amb de pichons e sonque un 7% de mascles pas territorials o de femelhas sens filhs. Aquò tanben ajudariá l’espècia a subreviure amb de nous mascles e femelhas qu’arribaràn a aqueles territòris novament liures pr’amor que foguèron caçats pels predators. Se non, poirián pas se reproduire.
Una epòca dangierosa
L’epòca pus perilhosa per una gasèla a l’ora de subreviure es quand es encara jove. Lo nivèl de mortalitat entre las gasèlas joves es plan naut pr’amor del grand nombre d’atacas que recebon dels predators. La jove gasèla naisserà cada an demest los meses de genièr e febrièr en Africa. Es l’epòca que se debana pendent las darrièras pluèjas estivalas e las primièras de la prima. La gasèla pòt, pasmens, aver de filhs al long de tot l’an. La femelha se dessepararà del sieu grop e aurà una pichona gasèla. Manjarà lèu lèu la placenta per evitar l’odor e la crida dels predators e noirirá la filha abans de la daissar soleta, amagada a l’èrba, e tornar a manjar d’èrba.
Los primièrs jorns l’instint de fugir es pas encara desvolopat e la jove demòra totjorn amagada dins l’èrba. Mas aquò es profechat per d’iènas, licaons o mai encara per de chacals per la caçar. Sonque demoran ailà sens far cap movement. E quand i a de fuòc en la savana moriràn cremadas se la maire pòt pas tornar per las cridar.
I a de luòcs en la savana africana ont jamai degun agachèt un leon caçar una gasèla jove. Son caçadas, mai que mai, per de guepards, leopards, iènas e chacals. Setmanas pus tard la jove gasèla començarà a fugir e lèu arribarà a de velocitats estonantas. Dempuèi aquel moment pas cap chacal poirà pus ja las caçar.
Una gasèla adulta es caçada, mai que mai per de guepards e licaons. Contra lo primièr utilizarà la velocitat. Contra lo segond la resisténcia. E malgrat que lo nivèl de mortalitat es tanben fòrça naut se la gasèla viu pas encara dins un territòri pròpri las escasenças a l’ora de subreviure son tanben plan nautas. Pr’amor de sa morfologia.
Uèi lo jorn, totun, i a d’espècias de gasèla plan menaçadas. D’autras pas gaire e benlèu l’enemic pus grand qu’an es lo caçaire o braconaire, car fa de milièrs d’annadas que fugisson plan e subrevivon a l’ora d’escapar de guepards, licaons o crocodils.
Lor nom a coma origina l’arabi gazal prononciat en Marròc gazel. D’aicí arribèt a travèrs del castelhan, catalan e occitan lo nom gasèla a totas las lengas europèas dempuèi lo sègle XVII. La literatura araba totjorn considerèt la beutat sinonime d’aqueste mamifèr. Ne sèm d’acòrdi es esperam qu’aquò poirà contunhar aital durant sègles e sègles.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
