Era existéncia dera matèria matèria escura contunhe d’èster era grana discussion laguens dera comunautat scientifica fisica. Ei pr’açò qu’ara ua còla internacionau de diferenti païsi vò sajar de trapar definituaments era sua existéncia. Er experiment ja a començat en Corèa deth Sud e s’apère COSINE-100.
Es evidéncies astrofisiques suggerisen qu’en Univèrs i a matèria escura, e que n’i a fòrça. Totun cap scientific enquia aué a podut demostra’c en laboratòri. Era soleta excepcion ne siguec eth nomentat experiment DAMA que confirmèc que damb era ajuda de detectors de sodi-iodid auien podut trapar era sua existéncia.
Pr’açò ara ua còla scientifica a recuelhut diuèrses donades des de 2016 sus aguest hèt e an decidit de sajar de trapar era matèria escura definitiuaments. E enta he’c an decidit tanben utilizar eth sodi-iodid que dèc tan boni resultats. Es prumères pròves ja sigueren publicades ena pagina web Nature e maugrat er espèr non son guaire positiues.
“Ei eth prumèr còp en 20 annades qu’ua còla internacionau a decidit de trapar scientificaments era existéncia de matèria escura.- çò diguec Raina Mariyama, coautor deth prumèr estudi-. Estudi dilhèu cau demorar diuèrses anades entà auer resultats positiui”.
Un estudi que pòt demorar annades
Atau e pendent es prumèrs experiments hèti en COSINE-100 es scientifics reconeisheren que non auien trapat cap senhau de matèria escura e que dilhèu demoraran anades abans de poder trapar-la.
Er experiment COSINE-100 utilize, basicaments, 8 cristaus de sodi iodid que pesen enquia 106 Kg toti amassa entà detectar era preséncia dera aperada matèria escura. E cada cristau a dus sensors entà mesurar era energia que pòt entrar en cada cristau. Dempús es cristaus son estadi metuts en liquid qu’emet lutz e qu’a coma tòca identificar era radioactivitat. Toti es cristaus son laguens d’ua caisha de coeire e plomb entà arrestar era possibla contaminacion que i a dehòra mès tanben es rais cosmics.
Enquiara era comunautat scientifica non aurie podut amassar ua còla internacionau de fisics tan grana com aguesta. I a mès de 50 scientifics de diuèrses universitats e instituts des Estats Units, Corèa deth Sud, eth Reiaume Unit, Brasil e Indonesia. Eth lòc a on son hètes es pròves ei eth Laboratòri Soterran de Yangyang, deth Centre de Fisica Soterrana de Sciéncia Basica (IBS) de Corèa deth Sud.
“Maugrat qu’es prumèrs experiments an suggerit ua grana possibla preséncia de matèria escura non ac auem podut encara demostrar scientificaments – çò afirmèc Hyun Su Lee, director der IBS-. Açò vò díder que non auem trapat matèria escura mès que se i a cambis en eth modèl utilizat ne poiríem trapar maugrat qu’era recerca demòre anades”.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
