Era fauna dera Val d’Aran, com non podie èster d’ua auta manèra, ei ua fauna tipicaments d’environament montanhós pr’amor de sa situacion laguens des Pirenèus. Ua lèu descripcion d’aguesta hèta pendent er an 1906 per Juli Soler totun, hè a pensar mès ena fauna aué desapareishuda de temps anciani que non era riquesa faunistica qu’encara pòt auer aguesta val.
Maugrat açò, ei ua lista que confirme istoricaments com siguec era fauna en aguest parçan d’Occitània. Toti es animaus que ne demoren son solament ua mòstra dera excepcionalitat qu’auec era Val en d’auti tempsi. E çò que se pòt hèr enta tornar a auer-la un dia se volem gaudir d’un environament pòc alterat.
Atau, era Val d’Aran, en començaments deth sègle XXau, auie ua rica zoologia pirenenca en tot començar per grani mamifèrs, com er os (Ursus pirenaicus), qu’a ua color que va deth gris ath ròi e que, tradicionauments, ena Val d’Aran auie auut granes mesures pr’amor que sigueren confirmadi especimèns d’enquia 200 quilograms. E maugrat que non ei un mamifèr abondós, tostemps se ne podie trapar un enes montanhes.
Aué, per sòrt, era reintroduccion de diuèrsi exemplars qu’auien era sua origina en Eslovènia (com er os Pyros, menat entara Val en 1996 e que deishèc 55 descendenti), pendent era fin des annades 1990 ajudèc fòrça ara creishença dera espècia en aqueres tèrres. Com abans, e maugrat que se pòt arribar a díder qu’ei un mamifèr inofensiu entàs persones (se non ei atacat o garrit), contunhe creant grani maus en bestiar en ostiu e pr’açò ei protagonista d’ua discussion en eth mon des abitanti dera Val encara non acabada.
A mès, era reintroduccion de naues tecniques de susvelhament deth bestiar comunes a diuèrsi propietaris poden ajudar (e estadisticaments atau siguec demostrat) entara convivéncia der os damb eth bestiar e es persones – ues tecniques que dilhèu tanben poirien èster adaptades en d’auti lòcs d’Occitània, com en Bearn, a on siguec reintrodusit hè pòc e qu’an tornat a daurir ua grana e viua discussion entre ecologistes e caçaires).
Mès mamifèrs encara
Un aute mamifèr que pòt èster facilament ena Val d’Aran ei eth sanglièr tanben nomentat pòrc singlar, fòrça abondós dempús dera arribada de quauqu’ues parelhes metudes en libertat per uns arrendataris caçaires de Luishon. Ei un animau que contunhe hent grani damnatges en es cotius deth parçan e pr’açò ei encara fòrça caçat pendent diuèrses epòques der an.
Er isard, aperat ena Val d’Aran craba, ei un animau aué en perilh d’extincion e que pendent eth començament deth sègle XXau començaue d’éster escàs enes baishi Pirenèus Orientaus. Totun, era regulacion des organismes autonomics podèc ajudar entara sua recuperacion e encara pòt èser trapat en crabades d’entre 50 e 100 especimèns segontes era montanha on demoren. En es parçans de Colomèrs e Rius siguec ua caça tradicionau enquia temps fòrça recenti.
Dempús i a er èrc, nomentat boquetin pes occitans der aute costat des Pirenèus, tanben conegut coma craba sauvatja. Mès dilhèu cau díder que i auie, pr’amor qu’ei un mamifèr que desapareishec en an 2000 en aguestes montanhes e tanben ena Val d’Aran. Un hèt fòrça trist que rebrembe, tostemps, era fragilitat dera fauna e flora ena Val d’Aran e per extension, en toti es airaus des Pirenèus.
Era Redaccion*
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
