Era Val d’Aran ei situada geograficaments entre es 42º30’ latitud N e 1º15’ longitud W, çò ei qu’ei entornejada per toti es cornèrs pes Pirenèus, un airau de montanha. E bona part d’aguest territòri occitan a ua flora tipicaments de montanha. Mès enlà des zònes damb arbes, era vegetacion corbís es massissi granitics qu’empedissen pera sua nautada ua preséncia der element vegetau encara mès grana.
Maugrat açò, se pòt arribar a díder qu’es mès nauti soms des montanhes araneses an tanben ua rica vegetacion pr’amor qu’arribe a envadir aguest territòri tanben nomentat tresau zòna o glaciau aupin superior. Ei justaments aguest airau qu’ei confonut tostemps damb facilitat damb un darrèr e encara mès naut territòri; er aupin superior, pr’amor deth tipe de vegetacion trapada.
Era nautor d’aguest airau dera Val d’Aran ei tanben ua des zònes mès beròies dera Val e pr’açò un des atraients màgers entàs visitaires, pendent era primauera e en estiu. Son endrets estonanti com eth Plan de Beret, es Montanhes de Pomèro o es de Baretges, vertadèrs jardins naturaus qu’enamoren as excursionistes encara aué e qu’enbaumen er aire damb ua flora suberabondiua de flors.
Un airau ric en vida
Totes es montanhes qu’ aguest airau son un des elements mès importanti dera geografia dera Val d’Aran. E tanben un des lòcs mès beròis. Era beresa, totun, qu’ei compartida damb es sòns abitants, que trabalhen majoritàriaments en comèrç o era recria de bestiar. Cau soslinhar que totes aguestes montanhes , es sòns peisheus, e es gèrms an estat tradicionauments tanben bens comunaus e es sòns termiaris finissen pes diuèrsi tèrmes que i a mercats ath sòn torn.
Era darrèra zòna de vegetacion dera Val d’Aran, tanben coneishuda com zòna aupina superior, ei era que s’esten des des nhèus etèrnes enquias tucs mès nauti. Ei ua zòna, totun, mès redusida que pòt veir-se en es massissi de Colomèrs, Montardo e Molières. Era pòga vegetacion que i a , a diferéncia dera anteriora a on encara poden èster trapadi beròis prats ( pòc estenuts, totun), ei compausada de bracs potjats e entre aguesti diuèrsi exemplars de Ramunaulus glacialis, ua planta tipica deth lòc. Mès enlà non i a ne plantes, ne arbes, ne montanhes, solament un tròç de cèu (mès un des mès beròis) que corbís aguest petit paradís d’Occitània nomentat era Val d’Aran.*
Era Redaccion*
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
*Era Val d’Aran, de Juli Soler i Santaló, Editoriau Institut d’Estudis Ilerdencs, 1988.
