ER UNIVÈRS (28) : ERA FIN…DER UNIVÈRS

Es responsables de descríuer – o sajar de hè’c – era fin finau der univèrs son bèri uns cercaires coneishudi damb eth nòm de cosmològs. Pr’amor qu’era sciéncia qu’estudie eth passat, eth present e tanben eth futur der univèrs ei era cosmologia. Segontes es cosmològs donques, arribarà un dia qu’er univèrs tanben finirà pr’amor deth sòn pròpri espandiment. Vierà un lòc uet, heired e escur, on ne era matèria poirà contunhar era sua existéncia.

Es cosmològs donques, son eth solet grop de cercaires ena actualitat que pòden imaginar – en tot basar-se en donades scientifiques – com serà eth futur der univèrs e quan serà era sua fin. Pr’amor que, se i auec un començament deth madeish (e encara non pòden saber qué i auie abans) tanben ei logic pensar que i aurà ua fin. E com serà aguesta. Segontes es leis dera fisica actuaus i poirien auer diuèrsi scenaris…

Abans dera fin finau der univèrs era nòsta galaxia e era d’Andromèda se fusionaràn en ua galaxia major. Açò poirie auer lòc en 2 o 3 miliards d’annades. Pòc dempús, se produsirie era fusion d’aguesta naua galaxia damb es autes galaxies vesines ; era Petita e era Grana Broma de Magallanes. E, se ben ei possible qu’açò non poirie provocar cambiaments prigonds en Sistèma solar, per contra, e sonque 4 o 5 miliards d’annades dempús eth Solei començarà a morir.

Eth Solei alavetz creisherà mès e mès pr’amor qu’aurà començat a finir es sues resèrves d’idrogèn. E devorarà en son creishement Mercuri, Vènus, era Tèrra e Mart. Era planeta blua aurà alavetz ua temperatura mejana non inferior a 1.700ºC ena sua superfícia abans d’èster devorada pes capes mès exteriors deth Solei. Dempús d’arribar, dilhèu, enquia Jupitèr, vierà ua nana blanca, ua estela a man de morir mès cauda encara.

Hèr prediccions mès enlà d’aguesta epòca – qu’aurà lòc en 5 miliards d’annades – ei fòrça dificil, tanben entàs cosmològs. E es punts de vista des madeishi comencen a èster diferents. Un acòrd comun ei que, se er univèrs ei en tot espandir-se, arribarà un dia qu’era gravetat, qu’ei era fòrça qu’açò provòque, tanben finirà de manèra naturau. E començarà eth procés contrari, çò ei eth dera contraccion der univèrs.

Er estadi finau d’aguest procès serà eth fenomèn nomentat Big Crunch, çò ei un en.honsament  totau der espaci e era matèria – e tanben deth temps – en un solet lòc. Non toti es cercaires actuaus totun, son d’acòrd damb aguesta prediccion logica. Bèri uns diden qu’açò non passarà jamès e qu’era fin der univèrs arribarà mès lèu pr’amor dera fin dera fòrça dera gravetat que provoquèc eth sòn espandiment ath long des darrèrs 15 miliards d’annades e qu’encara poirie demorar, aumens, 15 miliards d’annades mès e provocar un univèrs que ja non ei mès en movement e que finirà de manèra tranquilla, dilhèu d’ua manèra aborrida. Mès qu’encara i a un grop de cosmològs qu’opinen qu’era fin dera fòrça dera gravetat que provòque er espandiment universau provocarà ua acceleracion major d’aguest espandiment.

Un scenari orrible

Aguest tresau scenari prepausat a coma basa eth descorbiment en 1998 de çò que provòque era energia escura : era repulsion des objèctes en Univèrs. Açò a nivèu locau (e ací era referéncia ei eth grop Locau de Galaxies) non serà arren pendent eth començament d’aguest procès. Es galaxies d’aguest grop se fusionaràn de manèra lenta en un procès que demorarà milèrs de milions d’annades.

Es bromes de gas crearàn mès esteles pr’amor dera matèria que deisharà era mòrt d’autes esteles. Mès arribarà un dia qu’era epòca des esteles en univèrs tanben morirà. Atau, er espaci que i a entre es galaxies tanben s’espandirà e açò provocarà directament un espaci mès e mès escur.

Totes es galaxies e esteles vesines ara naua galaxia gessuda d’Andromèda se n’anaràn deth sòn costat e non poiràn èster observades mès. Eth firmament vierà, fin finau, totauments escur e semblarà un espaci mòrt, que darà era impression qu’èm soleti en Univèrs.

Non guaire dempús se produsirà era mòrt d’aqueres madeishes esteles. Lèu totes vieràn esteles nanes blanques o esteles nanes neres o esteles de neutrons o horats neres. E ath torn d’Andromèda non i aurà arren mès.

Es esteles mòrtes o es esteles que son a man de morir encara son objèctes fisics « viui » en univèrs. Ua grana majoritat demorarà atau enquiara tustarrada finau damb ua auta estela d’aguesta sòrta. O, pitjor encara, demoraràn devorades pes horats neres que i aurà alavetz en espaci e que seràn, ara, fòrça mès abituaus. Aguest procès provocarà horats neres mès grani encara que començaràn a èster un terrible perilh entà toti es objèctes celestiaus que i aurà ena galaxia e, mès tard, entàs galaxies vesines.

Segontes era logica qu’auem seguit enquiara, açò poirie èster un procès que passèsse ath long de miliards d’annades. Es cercaires, totun, vòlen rebrembar qu’açò serà un episòdi que sonque poirà passar d’ací a 10 milions de miliards de miliards de miliards d’annades (açò ei 10³⁴ miliards d’annades) en Univèrs. Ne abans ne dempús. Es protons se desintegraràn e era matèria que i a enes esteles de neutrons, nanes blanques e neres e en es horats neres tamben se desintegraràn. E er univèrs demorarà un espaci de mès en mès uet e sense vida. Ne era lum poirà subervíuer ad aguest procès. Es horats neres encara demoraràn enquia 10¹⁰⁰ annades abans de lançar es darrèrs arrais de lum e morir. Dempús non existirà arren mès.

Er univèrs entrarà alavetz ena epòca dera escuritat. Sonque demorarà per tot era matèria escura – qu’es cercaires encara non an podut demostrar – e qu’aué forme apuprètz eth 23% de tota era matèria que i a en univèrs. Aguest creisherà mès e mès e se produsirà çò que bèri cosmològs coneishen damb eth nòm de « mòrt termica der univèrs ».

Es cosmològs encara afirmen que i poirie auer un aute scenari entara mòrt universau. Era resulta dera madeisha totun, non ei guaire diferent. Ei çò coneishut coma era teoria deth Big Rip o Grana Mòrt der Univèrs : se era energia escura s’espandís mès e mès, ath long des tempsi i aurà ua acceleracion d’aguest madeish espandiment der univèrs.

Segontes aguesta teoria tot çò que i a en univèrs, pr’amor dera acceleracion deth sòn espandiment, tanben es atòms, s’espandirà, tanben es atòms, e er univèrs s’espandirà sus eth madeish abans de desintegrar-se. Açò ei un prètzhèt que poirie pasar en es pròplèus 22 miliards d’annades. Apuprètz 60 milions d’annades dempús deth Big Rip era gravetat serà tan magra qu’es galaxies se desintegraràn peth sòn pròpri espandiment. Era fin deth Sistèma Solar arribarà tres mesi abans dera Grana Mòrt der Univèrs. Era des esteles e planetes menutes abans e sonque bèri segons abans enquias atòms se desintegraràn. E er Univèrs demorarà uet e sense vida : un scenari orrible, vertat ?

Era Redaccion

Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita