ISTÒRIA DE LA VIDA (15), TANBEN DICHA EVOLUCION
L’Oligocèn foguèt una edat mai frega amb pus glaç al Pòl Sud. Aquò chuquèt fòrça d’aiga dels oceans e nasquèron nous territòris sus tèrra. La majoritat de las selvas tropicalas desapareguèron e s’espandiguèron plan mai las forèsts, los prats e los erbivòrs. Per ansin, la geografia continentala venguèt, ara fa entre 38 e 25 milions d’annadas, mai semblanta a l’actuala.
De continents coma Índia venguèron encara mai pròches d’Asia e Austràlia e Antartida se desseparèron finalament. En Austràlia la populacion marsupiala demorèt isolada e evolucionèt de manièra pròpria. Çò de meteis se passèt amb la fauna d’America meridionala, ara tanben isolada de la rèsta de la planeta.
D’animals ervibòrs assajèron un nòu biais de se noirir e la descomposicion de la cellulosa comencèt a èsser sistematicament mai usada. De mamifèrs preïstorics coma Poebrotherium (un ancian camelid) ne foguèron benlèu los primièrs mamifèrs ervibòrs coneguts d’o assajar.
De mamifèrs gigantasses
Qualqu’unes dels mamifèrs ervibòrs de l’Oligocèn adaptèron de formas tras que grossas. Lo grop dels titanoferids venguèt gigant amb de banas en forma d’Y usadas per se protegir dels predators o per la lucha amb d’autres mascles.
D’autres mamifèrs, encara, venguèron los ervibòrs terrèstres mai grands que jamai i aguèt sus la Tèrra: Baluchiterium, un animal semblant al rinocèros mas sens de banas, arribèt fins als 5 mètres de nautor e 8 mètres de longor (aquò es fins a uech còps mai pesant qu’un rinocèros actual). La sieuna talha gigantassa ajudava plan l’animal a l’ora de se noirir de fuèlhas d’arbres tan nautas coma ua bastida de dos estatges.
Amb mai d’ervibòrs tanben se desvolopèron nòvas espècias de carnivòrs, coma los primièrs canids e felins: Tylacosmilus foguèt un predator semblant a un tigre actual e qu’aguèt doas dents corbas e d’arpas ponchudas que provoquèron la terror dels ervibòrs de l’epòca. Aquel predator foguèt un exemple tipic de la fauna pròpria e diferenta qu’aguèt America del sud fins que tornèt a s’amassar, tornarmai, amb America del nòrd pendent la fin d’aquela edat. La dintrada de nòva fauna septentrionala entraïnèt alavetz una nòva situacion ecologica amb l’extincion de plusors espècias e la naissença d’autras, mai adaptadas al nòu ecosistèma.
Un fach de soslinhar es l’evolucion dels ancessors dels cavals. Mesohippus ne foguèt una nòva espècia mai grossa, amb un còl pus drech e de pautas mai longas. Lors dents tanben foguèron mai semblantas a las d’autras espècias descendentas. Aguèt tres dets. Pendent la fin de l’Oligocèn nasquèt una nòva espècia: Miohippus, encara mai granda e amb sonque un det a cada pauta. Aquò ajudava plan mai l’animal a córrer.
D’autras espècias coma los ancessors dels elefants contunhèron tanplan lor evolucion; Phionia foguèt un elefant mastodont primitiu mai gros que lors ancessors e qu’aguèt ja una talha de 2,5 mètres de nautor. Una caracteristica singulara d’aquel animal foguèron las 4 defensas qu’usava per se noirir.
Fa 25 milions d’annadas, pasmens, los continents tornèron a se desplaçar de manièra prigonda, e los cambiaments que i aguèt a la planeta entraïnèron la naissença d’una nòva edat mai pròcha a l’actuala: lo Miocèn.
La Redaccion
