CARNOLAS : LA DICTADA OCCITANA DAU 26 DE JANVIER DE 2019
Jean-Claude BABOIS, poeta, esculptor, President de l’IEO 83, juèga lei mentalistas, en metent en scena sa passion dei matematicas.
Un jorn, au cors d’occitan que doni au Vau cada setmana, convidèri l’amic Joan-Glaudi, qu’espantèt leis escolans am’un torn de magia digne dei mentalistas que se prodúson dins d’úneis emissions de television.
Demandèt ais escolans de pensar à un nombre, pièi à un autre, tot en li demandant de faire d’operacions. À la fin, demandèt à un escolan de li donar son resultat finau, qu’escriuguèt sus un papier.
Faguèt tambèn l’experiénca de demandar de chausir dins una lista de nombres longàs, e dau nombre causit donèt la raíç 23a.
À cada còup, per faire baissar l’atencion de l’auditòri e l’enganar, si metié à manipular una pèira « magica », un pendule, objèctes venguts d’alhors que li permetién de devinar lei nombres misteriós.
En realitat, Joan-Glaudi BABOIS aguèt totjorn una granda passion per lei matematicas, qu’ensenhèt dins l’Educacion Nacionala, mai tambèn per lei combinasons numericas estranhas : seguidas de chifras dins lo resultat dei divisions, nombres promiers…[1]
Per la Dictada Occitana de 2019, que l’IEO 83 organisava coma cada an à Carnolas, acceptèt de nos donar la clau dau promier torn çai-sobre.
Reinat TOSCANO
_____________
Lo tèxte es estat mes en forma e legit per lo Reinat d’après « Juècs numerics II » qu’aviéu publicat dins SAPIÉNCIA en data dau 17 d’octòbre de 2016 :
MAGIA NUMERICA
1) Per començar, lo jugaire causisse un nombre de 2 chifras, sensa lo dire.
Exemple : 49.
2) L’organisator demanda au jugaire de multiplicar lo nombre causit per 9999 :
49 x 9999 = 489951
3) Au nombre trobat, lo jugaire ajusta 1100 :
489951 + 1100 = 491051
4) Lo jugaire causisse un segond nombre de 2 chifras, sensa lo desvelar.
Exemple : 66.
5) Aponde lo nombre qu’a pensat au resultat trobat precedentament :
491051 + 66 = 491117
Dona lo resultat.
6) En emplegant lo resultat que lo jugaire a comunicat, l’organisator tròba quatecant lo nombre que lo jugaire a causit au començament : son lei 2 chifras inicialas dau resultat finau.
7) Tròba parierament lo nombre causit au ponch 4. Basta faire la soma dei 2 nombres formats per lei 2 chifras inicialas e lei 2 chifras finalas, en levant la chifra dei centenas se l’operacion dona un resultat mai grand que 100. Aquò dona :
Quaranta-nòu e dètz-e-sèt fan seissanta-sièis.
La magia fonciona totjorn, podètz verificar !
________
Vaquí un autre exemple :
- 46
- 46 x 9999 = 459954
- 459954 + 1100 = 461054
- 38
- 4614054 + 38 = 461092
- Lo promier nombre es ben 46.
- 46 + 92 = 138
- En levant lo 1, trobam lo segond nombre, 38.
MAGÌO NUMERICO
1) Pèr coumença, lou jugaire causisse un noumbre de 2 chifro, senso lou dire.
Eisemple : 49.
2) L’ourganisatour demando au jugaire de multiplica lou noumbre causi pèr 9999 :
49 x 9999 = 489951
3) Au noumbre trouba, lou jugaire ajusto 1100 :
489951 + 1100 = 491051
4) Lou jugaire causisse un segound noumbre de 2 chifro, senso lou desvela.
Eisemple : 66.
5) Apounde lou noumbre qu’a pensa au resultat trouba precedentamen :
491051 + 66 = 491117
Douno lou resultat.
6) En emplegant lou resultat que lou jugaire a coumunica, l’ourganisatour trobo quatecant lou noumbre que lou jugaire a causi au coumençamen : soun lei 2 chifro inicialo dóu resultat finau.
7) Trobo parieramen lou noumbre causi au poun 4. Basto faire la soumo dei 2 noumbre fourma pèr lei 2 chifro inicialo e lei 2 chifro finalo, en levant la chifro dei centeno se l’ouperacioun douno un resultat mai grand que 100. Acò douno :
Quaranto-nòu e dès-e-sèt fan seissanto-sièis.
La magìo founciouno toujour, poudès verifica !
________
Vaqui un autre eisemple :
- 46
- 46 x 9999 = 459954
- 459954 + 1100 = 461054
- 38
- 4614054 + 38 = 461092
- Lou proumié noumbre es ben 46.
- 46 + 92 = 138
- En levant lou 1, trouban lou segound noumbre, 38.
LO COMPENDION DE LO ABACO.
À l’origina, per escriure aqueu juèc, m’èri inspirat dau libre PROBLÈMES PLAISANTS ET DÉLECTABLES QUI SE FONT PAR LES NOMBRES, PAR CLAUDE-GASPAR BACHET, SIEUR DE MÉZIRAC, libre que siguèt estampat per lo promier còup à Lion encò de Pierre RIGAUD dins l’annada 1612, que n’ai una reedicion de 1959, estampada per la « Librairie scientifique et technique Alfred BLANCHARD ». Dedins se tròbon de juècs numerics de tota mena, amé de nombres, de cartas, de dats, etc.
Pendent la correccion de la dictada, faguèri una charradissa per presentar la numeracion decimala de posicion.[2]
Amé lo matematician indian BRAMAGUPTA (598-688), de cu nos vèn lo zèro, (SHOUNIA en sanscrit), puei lo matematician pèrse AL KHAWASRISMI (780-850), qu’a fach pasaar la numeracion indiana dins lo monde arabi (SHOUNIA es estat revirat per SIFR qu’a balhat SEFIR, ZEFIRO, ZÈRO).
La seguida èra facha sobre lei matematicas dins Occitània, amé GERBERT D’ORLHAC, que fuguèt papa sota lo nom de SILVÈSTRE II (999-1003), qu’inventèt leis APICES.
Vaquí de còpias d’un manescrich de BERNELIN, escolan de SILVÈSTRE II, dins lo LIBRE DE L’ABAQUE redigit en latin. Se pòdon vèire lei taulas de calculs-unitats, detzenas, centenas e lei jetons sonats APICES, en debàs à drecha, lo ZERO, sonat SEPOL es lo cieucle amé una mena de triangle.
Après, ai senhalat lo manescrich de Pàmias, redigit en lenga d’òc, que son autor es desconeissut. Vaquí la promiera pagina dau manescrich n° 4140 (Biblioteca Nacionala de París) e una taula de multiplicacion onte, adaut, se pòdon legir lei chifras que dónon ben d’èr à l’escriptura d’encuèi.
Tótei lei documents son estats balhats ai participants de la dictada.
Ai acabat la charradissa facha dau temps de la correccion per lei matematicians niçards :
* Francés PELLOS e son libre LO COMPENDION DE LO ABACO, promier libre de matematicas estampat, à Turin, en 1492 (annada de la descubèrta de l’America per Cristòu COLOMB e de la presa de Granada). S’inspira dau manescrich de Pàmias.
* Joan-Francés FULCÒNIS e son libre LA CISTÈRNA FULCRONICA, estampat à Lion en 1562, tambèn en niçard.
Cronica matematica de Joan-Glaudi Babois *
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
[1] Se pòdon vèire seis articles sus https://sapiencia.eu/
[2] Vèire ma cronica dau 18 de setembre de 2016.
