Ongan fa 150 annadas d’un dels viatges pus celèbres que i aguèt pendent lo començament de la colonizacion europèa d’Africa. La desaparicion del conegut missionari escocés Livingstone menèt a una cerca a nivèl internacional que finiriá amb lo famós viatge d’Henry Morton Stanley en 1871. Totun, e malgrat qu’Stanley trapèt Livingstone en Ujiji, en la riba del lac Tanganica, sonque foguèt d’un biais temporal. Las notícias sus Livingstone tornèron a finir e Stanley contunhèt la siá exploracion del còr d’Africa. Ambedós caràcters èran, benlèu, tròp desparièrs.
Un dels mistèris pus grands que se debanèron aprés aquel encontre foguèron las cartas (qu’òm podiá pensar qu’èran escrichas pel quite Livingstone) balhadas a l’estatsunitenc Stanley. Lo ton de las meteissa foguèt qüestionat e encara uèi i a d’istorians que dobtan sus se aquela tròba se debanèt d’un biais vertadièr o pas.
Sonque cal legir d’informacions als jornals de l’epòca, coma l’Illustracion francesa per comprene perqué foguèt tan criticat Stanley aprés tornar e dire qu’aviá trapat plan Livingstone. “Cossí pòt èsser, çò èra escrich en la cronica sus Livingstone del 10 d’agost de 1872 qu’aquelas cartas an un ton, un caractèr qu’òm trapa pas ne dins lo libres nimai las cronicas anterioras d’aquel missionari? Cossí pòt èsser qu’ara aquel òme onèst e sincer ara escrivís coma se semblèsse un jornalista radical ? Es un mistèri pas pichon e cal arribar mai luenh per descobrir la vertat de tot aquela afar.
Livingstone se n’anèt a l’interior african en 1865 amb la tòca de fondar una mission prèp de Niassa e explorar tanben aquelas regions visitadas per Buron, Speke e Grant car voliá confirmar qual èra la vertadièra fònt del Nil que, segon Livingstone, podiá èsser al sud del lac Tanganica. Un còp arribat ailà i aguèt pas pus de notícias sus la siá persona.
Segon qualqu’unes Livingstone foguèt assassinat pels mazitas. Segon d’autres seriá encara estat manjat per de canibals de la region. Mas degun o sabiá plan. Lo consul anglés en Zanzibar, en la còsta, trobèt un òme que veniá d’Ujiji. Reconeissèt plan lo retrach de Livingstone e confirmèt que l’aviá vist. En 1868 arribèt a la còsta una carta de Livingstone que confirmava qu’aviá descobèrt lo flume Chambezi, que seriá una de las fònts del Nil. Apuèi, cap carta mai.
L’expedicion d’Stanley
Lo govèrn anglés, alertat, demanarà al jornalista estatsunitenc Morton Stanley, del New York Herald, d’anar lo cercar. Lo viatge es plan dangierós. Pas cap blanc anèt fins aquela region e las tribús podián èsser violentas. Aquò dona una idèia de l’estat de la coneissença geografica sus la majoritat de l’interior african ara fa sonque 150 ans, çò es gaireben res.
Segon las cronicas jornalisticas d’Stanley, aquel daissèt Zanzibar lo 23 de genièr de 1871. I aguèt una revòlta entre los portaires negres e calguèt la finir. Sieis meses aprés Stanley èra a Kazeh, un vilatge qu’òm podiá a l’epòca i arribar en sonque tres meses. “La relacion demest los europèus e aquel jove estatsunitenc, çò contunhèt la cronica de l’Illustracion, venguèron dempuèi alavetz mai e mai malaisidas car Stanley demanava de causas estranhas e semblava donar encara pus de mistèri a l’afar”.
En novembre de 1871 Stanley arribèt al lac Tanganica. Quan èra prèp d’Ujiji volguèt i far una dintrada monumentala, çò afirmèt lo jornal Times. De’n primièr i arribèron plusors negres amb la bandièra estatsunitenca, puèi d’autres òmes armats que fusilhavan a l’aire e, fin finala, lo quite Stanley.
Amb un grop d’arabis i aviá un òme blanc que semblava èsser, per la siá edat, Livingstone. Stanley volguèt i córrer per l’abraçar mas caliá èsser freg davant de totes. Quand i foguèt davant li demandèt: Siatz Livingstone ? E Livingstone soriguèt a respondèt “Òc”. Sonque podèron parlar plusors jorns apuèi. La cronicas jornalisticas de l’epòca afirmèron, totun, qu’aquel encontre se passèt pas jamai.
Dins lo lengatge de las cartas balhadas per Livingstone a Stanley s’i parla de l’esclavatge d’un biais positiu (Livingstone n`èra totalament contrari), i a de paraulas que sonque usavan los estatsunitencs e, fin finala, l’autor restacava los negres africans amb los indians americans! Un geograf celèbre d’aquela epòca, l’alemand Kiepert, arribèt a dire qu’Stanley auriá jamai trapat Livingstone e que çò qu’aviá dich sus aquel encontre (lo trapar, li demanar de tornar amb el e puèi sa mòrt) seriá pas brica vertat.
L’informacion balhada, segon Stanley, per Livingstone, remembrava plan los libres e las cronicas de viatge d’Speke e Burton. La descripcion dels gorillas de la selva èra plan pròcha a la cronica enviada per Chaillu. Mas qui podiá o negar d’un biais segur ?
Un òme pas onèst
Segon los jornals qu’èran concurréncia del New York Herald, Stanley èra pas un òme onèst. E pr’aquò lo dobte sus las siás cronicas e aquel encontre. Totun, lo viatge d’Stanley aviá costat mai de 250 000 francs al jornal estatsunitenc e doncas caliá confirmar la tròba e doblidar que la cronica d’Stanley podiá pas èsser vertadièra.
Una anecdòta jornalistica explicariá cossí èra Stanley. Aprés l’atemptat de Berezowski en 1867, Stanley ocupèt la linha telegrafica entre Euròpa e America pendent d’oras. Èra lo solet mejan d’arrestar d’autras comunicacions d’autres jornals. Stanley demandèt d’i telegrafiar lo Vielh Testament fins qu’aguèt de nòvas sus aquel atemptat. L’episòdi costèt 100 000 francs al New York Herald , que foguèt, òc, lo primièr a l’ora de balhar la notícia als estatsunitencs.
Segon Richard Cortanbert, jornalista de l’Illustracion “aprés Stanley, Livingstone seriá prèp d’Ujiji e plan. E se demòra en Africa es pr’amor vòl trapar cossí son restacats los lacs Tanganica e Albèrt. Podèm pas creire cap testimòni que ne parla fins a uèi lo jorn. Nimai lo quite Stanley”.
Pasmens, l’istòria certifiquèt la tròba d’Stanley amb Livingstone car foguèt una aventura romantica plan polida. Uèi encara i a qui creu pas qu’aquò se debanèsse. Totun, un fach, confirmat per Stanley, òc que foguèt vertat. Aprés lo daissar e tornar a Africa aprés meses e meses de viatge per l’òrra selva centreafricana amb desenats de mòrts demest los portaires, Livingstone moriguèt de dissentariá aprés visitar una region de paluns de l’airal. Uèi, 150 ans aprés, òm pòt pas confirmar se l’encontre entre ambedós explorators foguèt real, o pas. Sonque ne demòran las paraulas d’Stanley e las siás cronicas, l’espèr del mond d’aver trobat Livingstone e de cartas de l’escocés qu’encara uèi son questionadas.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
