Benlèu cap nacion indigèna nòrd americana foguèt tant agressiva coma los comanches. Pendent mai de quatre sègles luchèron totjorn contra l’arribada dels europèus. Poguèren ganhar la guèrra durant dos cent ans e venquèron l’armada e colonizacion espanhòla primièr e mexicana puèi. Totun, la conquista de son territòri pels Estats Units menèt a una situacion desfavorabla que se perlonguèt fins a uèi lo jorn.
En 1763 l’Empèri Espanhòl aqueriguèt la Loisiana de França mas calguèt metre la frontièra reala de la colonizacion blanca fòrça mai atràs car los comanches ja en aquela epòca foguèron considerats coma “los cavalièrs pus abils que jamai demanan la patz”. E aquò segon de rapòrts de la pròpria armada espanhòla a Loisiana del sègle XVIIIen.
Per ansin, los comanches, especializats en atacar de vilatges europèus e raubar de cavals, avián una fama tras que ferotja. Las nuèchs que sortissián a “caçar” èran conegudas coma de “nuèchs de Luna Comanche” car totes lo colons avián paur d’eles. De centenats de guerrièrs comanches arribavan fins a dintrar en de vilas espanhòlas per tuar e raubar de cavals. A l’epòca se pensa qu’èran 40.000 e que cada comanche aviá demest 2 e 3 cavals.
En 1780 lo general basco Bernardo d’Urrea signèt una aligança amb los comanches contra d’Apaches e Yaquis. Fins 1821 la guèrra totala que i aguèt entre de colons espanhòls, comanches e apaches foguèt òrra. I avián de chaples cada an e la frontièra venguèt mai e mai voida. Totun, la situacion cambièt car dempuèi l’an 1821 Mexic venguèt independent e los mexicans decidiguèron far la guèrra als comanches.
Un territòri sens de colons
A l’epòca, los comanches volián aver Mexic coma aliat, car i aviá de mai en mai colons anglosaxons en lor territòri. Totun, la guèrra entraïnèt que d’estats coma Tèxas o Chihuahua perdèsson totalament lor populacion. En 1846, quand esclatèt la guèrra entre Estats Units e Mexic, de soldats estatsunitencs avisèron que tot Nòu Mexic fins la vila de Durango èra void de populacion pr’amor dels comanches. La situacion tornèt a cambiar en 1848 quand la guèrra finiguèt.
Sonque en 12 annadas l’estat de Tèxas recebèt fins a 600.000 colons e calguèt crear l’armada estatala coneguda amb lo nom de Texas Rangers per poder sauvar aquela populacion de las atacas dels comanches. Demest 1850 e 1858 los rangers ataquèron un còp e un autre los vilatges comanches. Aquel an se debanèt la darrièra batalha entre rangers e comanches e los indigènas americans fugiguèron al nòrd, luenh de Tèxas.
Puèi la guèrra civila estatsunitenca la guèrra entre Estats Units e los comanches tornèt. En 1874 la guèrra del Fluvi Roge (Red River War) butèt los comanches mai al nòrd, ont foguèron barrats dins una reserva amb de kiowas e apaches. Aquela reserva ont viviá la Nacion Comanche demorariá fins l’an 1901, quand foguèt dissòlta pel Congrés estatsunitenc. Cada cap d’ostal recebèt 160 acres de terra.
En 1921 recebèron la ciutadania estatsunitenca e uèi lo jorn encara n’i a 7.000 a l’estat d’Oklahoma. N’i a 10.000 mai per tot Estats Units, mas sonque l’1% parla encara la lenga comanche. Foguèt aital coma la nacion dels guerrièrs que provoquèron de panica en d’espanhòls, mexicans e estatsunitencs pendent de sègles finiriá. La nacion indigèna que durant de sègles foguèt coneguda coma la tribú dels mai braves.
La Redaccion
