Mai encara que d’autres païses vesins del sud-èst asiatic, Laos pòt èsser tanben plan conegut coma lo país del flume Mekong, pr’amor de la sieuna geografia mas tanben per l’importància economica que lo país dels laos balha a aquel flume. En mai d’aquò, una singularitat rara es èsser lo solet estat de la region qu’a pas cap sortida a la mar. E aquò tanben es plan important pr’amor de la sieuna economia actuala.
Aital, la republica populara de Laos (dempuèi l’an 1975 quora los comunistas conquistèron lo poder al país e aboliguèron la monarquia constitucionala que i aviá dempuèi l’an 1954, quand Laos venguèt independent de França, la poténcia coloniala), es un estat del sud-èst asiatic situat al centre de la peninsula d’Indochina. A de frontièras amb Birmania, China, Vietnam, Cambòtja e Tailàndia e la sieuna capitala, fòrça pichonèla (aperaquí 200.000 abitants) es Vienchang. Lo país, malgrat qu’un pauc màger que lo Reialme Unit, a pas una populacion importanta e encara uèi sonque a un pauc mai de 7 milions d’abitants.
La sieuna economia es basada sus lo flume Mekong, utilizat coma un camin mai pel transpòrt maritim de mèrcas. En mai d’aquò, l’aiga d’aquel e encara d’autres flumes e rius laosians son usats dempuèi lo començament del sègle XXIen per crear d’electricitat (la quantitat d’airal negat per d’aiga arribariá als 6.000 Km2) e l’exportar als païses vesins. D’autras fònts economicas importantas per Laos son l’agricultura (mai d’un 70% de la populacion laosiana i es restacada malgrat qu’aprés sonque representa un pauc mai del 20% de l’economia totala) e la mineriá (aperaquí un 6,1%).
Mai del 70% del sieu territòri es estat classificat coma montanhóes e sonque un 30% es terren plan ont se poiriá practicar l’agricultura. Pasmens, encara uèi, sonque un 4% de tot lo territòri laosian es cultivat, çò que balha una resulta finala, per un país modèrn, d’una agricultura (mai que mai de ris) plan paura per rapòrt a la dels païses vesins de la region.
Lo flume Mekong
Per ansin, Laos es – e o foguèt al long de tota la sieuna istòria – un país plan ligat economicament, mas tanben culturalament, al flume Mekong, que crosa lo país abans de se n’anar vèrs la mar. Lo Mekong, malgrat qu’uèi es frontièra amb d’autres estats vesins, jamai foguèt una limita pels laosians, dempuèi la sieuna arribada a la region, aperaquí lo sègle Xen.
Tot çò de contrari, pr’amor que servís coma rota de comunicacion per milèrs de pichonèls vaissèls e pirògas privadas que menan de produches divèrses pertot. A l’autre costat del flume Mekong, ja en territòri tailandès, òm trapa tanben la meteissa etnia, amb una lenga gaireben parièra, çò que demostrariá un comèrci a travèrs d’aquel flume que demorèt de sègles.
Mai enlà de las ribas e tèrras basas del Mekong, lo territòri laosian es un país montanhós e òm poiriá arribar a dire tras que montanhós encara. La part pus septentrionala de Laos son de montanhas amb de sèlva tropicala, ont i demòra la majoritat de las minoritats nacionalas de laos, coma los mon-khmer, los hemong e encara d’autras tribús (car los laosians o nacion Lao sonque arriba al 53,20% de la populacion totala del páis encara uèi).
Per ansin, lo mont pus naut es lo Phou Bia, amb 2.817 mètres de nautor. Val pas dire qu’aquela es, franc de la capitala, la part pus visitada pels toristas, pr’amor qu’es, encara, la pus salvatja. Totun, que lo nombre de toristas es encara fòrça bas malgrat l’esfòrç dels darrièrs ans del govèrn laosian per ne far arribar mai. Una de las consequéncias d’aquò es la proteccion legislativa del 20,1% del territòri laosian coma resèrva naturala de fauna e flora del país.
Malgrat aquel esfòrç, l’airal total amb de bòsc venguèt mendre al long del sègle XXIen, pr’amor de la desforestacion, una industria creissenta uèi lo jorn en Laos (forestala) e que provòca una de las principalas menaças que déu afrontar lo país.
Segon divèrses rapòrts internacionals, Laos tanben es un país que patís e plan lo cambiament climatic actual. Gaireben la mitat de las sieunas províncias ne patisson ja uèi los efièchs pr’amor que las secadas – malgrat que regionalas – son de mai en mai comunas.
Lo clima de Laos patís una forta influéncia per l’arribada annadièra del monson. Per ansin, la temperatura mejana de vilas coma Luang Prabang son, pendent lo mes mai fred de 20,5ºC, mas las pus caudas pòdon arribar als 44,8ºC; val pas dire que la temperatura es diferenta segon la nautor geografica e doncas lo nòrd laosian a un clima plan mai suau e san per rapòrt al sud de Laos, pr’amor de la sieunas montanhas.
A mai de l’aiga dels flumes e rius, Laos es tanplan un país ric amb d’aiga de pluèja. Pendent los meses de novembre a febrièr es quand se debana la sason seca e plò pas gaire. Totun, aprés la sason cauda, de març e abril, arriba la pluèja, qu’inonda literalament lo país, amb de chifras estonantas abitualas (3.700 mm annadièrs en la província de Chansapak), mas atanplan susprenentas en de luòcs ont plò pas tant (1.360 mm annadièrs en Luang Prabang).
Uèi las pus grèus menaças que poiriá patir Laos, lo país del flume Mekong, son los problèmas environamentals, pr’amor d’una mai rapida e desvolopada desforestacion, consequéncia de voler bastir una màger industria idroelectrica e la demanda internacionala d’animals e de flora, que poiriá arribar a provocar una crisi environamentala en Laos.
Mas se lo govèrn contunha d’aver la volontat de protegir la populacion mas tanben la fauna e flora del país, Laos poiriá venir, amb lo temps, un autre tresaur environamental de la planeta pel torisme ecologic. Pasmens, aquel es encara uèi un prètzfach que lo govèrn laosian déu encara aténher.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
