Quan pensam en Empèri Roman normauments non ac restacam damb Groenlàndia. Pr’açò ei susprenent descorbir qu’eth glaç d’aguesta ilha a en son interior toti es hèts mès importanti dera istòria europèa. Des der an 1100 aC enquia era edat mejana. Ua còla de cercaires ac an podut demostrar a trauèrs des emissions de plom ena atmosfèra.
Atau, es diuèrsi episodis dera istòria deth continent europèu an estat enregistrades en glaç de Groenlàndia a trauèrs des emissions de plom de manèra annadèra: espandiments territoriaus, guèrres, pandemies, etc. E tanben una epòca ena quau es emissions sigueren mès nautes: pendent er Empèri Roman.
Es resultats der estudi qu’an hèt e presentat ena revista Proceedings of the National Academy of Sciences ua còla de recercaires confirmarie donques ua istòria naturau des hèts istorics umans en glaç de Groenlàndia. Ua istòria dera pollucion umana deth continent.
“Hè milèrs d’annades, pendent es ancians empèris roman e grèc ja i aueren emissions de plom e pollucion ena atmosfèra – çò diguec Joe McConnell, coautor der estudi-. Era causa mès principau sigueren era mineria e era fabricacion d’utís. Eth vent portèc es emissions de plom enquia Groenlàndia, a mès de 4600 quilomètres lonh e ara auem ua istòria umana dera pollucion en Euròpa”.
Ua pollucion que comencèc damb es fenicis
Entà hèr er estudi McConnell e es sòns collègues an utilizat mòstres de glaç deth nòrd de Groenlàndia e an analizat es emissions de plom capturades en glaç des der an 1100 aC enquia er an 800.
“Ei ua istòria estonanta. Era pollucion de plom soslinhèc damb precision es plagues, guèrres e conquistes territoriaus imperiaus des darrères 1900 annades – çò confirmèc McConell-. Es emissions tanben son restacades damb era produccion d’argent, fòrça normau ena epòca”.
Es emissions sigueren fòrça mès nautes pendent era epòca der Empèri Roman. Atau, pendent eth prumèr sègle d’aguest empèri es deposicions arribèren as 4 kt/a, ua pollucion fòrça mès nauta qu’era mejana des sègles anteriors. A mès, siguec possible capturar es diuèrses emissions d’argent (denaris), es guèrres o es pandèmies des deth Sud d’Ispània enquiath Mejan Orient: es guèrres puniques, sertorianes, civius romanes, conquistes dera Gàllia e Ispània, plagues antonines, ciprianes o eth collapse roman ne son bèri exemples. Tot ei cronologicaments escrit en glaç de Groenlàndia entàs futures generacions.
Segontes es cercaires, era pollucion de plom umana ena atmosfèra comencèc en er an 900 aC quan es fenicians comencèren es sons viatges comerciaus en Mediterranèu occidentau. Dempús es emissions son mès e mès nautes enquia arribar ara epòca des guèrres cartagineses. Era Pax Romana des sègles I e II ei quan i auec mès emissions de plom.
“Ei ua epòca qu’a enquia quate còps mès emissions de plom que pendent es darrères decades dera Republica romana – çò diguèt Andrew Wilson, dera Universitat d’Oxford-. Tanben n’i aueren pendent es pandèmies e es epòques de mès grana crisi. En 165 finiguèc era plaga Antonina e es emissions non tornèren a èster tan nautes en Euròpa enquia 500 annades dempús”.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
