Eth Comenge ei aué aquera comarca qu’ei dissenhada en tot resseguir er arriu Garona e que forme part des parçans occitans qu’aueren ua importància significativa ena Edat Mejana, per exemple eth Bearn, eth Coserans, etc., toti eri localizats en ua zòna de cultura occitana e qu’aué ei fòrça francizada.
Aguesta francizacion se trape en hèt qu’aué non vedem jamès cap d’indicacion que mos digue qu’èm en interior d’aguesta comarca; sonque vedem es designacions dera Nauta Garona, Nauts Pirenèus, Gers e Arièja, coma departaments francesi, en tot méter en evidéncia era distribucion traçada de París estant en temps dera Revolucion Francesa, aquera que diboishe ua França impersonau que pèrd es nòms e les remplace per punts cardinaus o nòms d’arrius.
Un territòri a miei camin
Se parlam des deth punt de vista fisic, vedem qu’eth Comenge ei plaçat a miei camin entre er Atlantic e era Mediterranèa, a tocar des montanhes mès nautes des Pirenèus, e tanben propèr deth neishement dera Garona, e atau madeish, a tocar des departaments de Nauts Pirenèus e Nauta Garona.
Coma d’autes comarques occitanes, sonque ua ombra d’aquerò que siguec en ua auta epòca en çò que tanh ara activitat poblacionau, en Comenge ei impossible descuedar era preséncia dera vila de Sant Bertran de Comenge, coma capitau espirituau d’aguest territòri, que recebec eth nòm d’aqueth bisbe deth sègle XI e XII, eth quau demorèc en contacte fòrça constant damb es Comdes de Comenge, e qu’auec fòrça importància laguens dera vida religiosa occitana.
Es viles que remonten era Garona representen era maxima esplendor dera vida urbana, e ei enes vals a on se place eth teishut urban mès dens; mès non tostemps siguec atau! Abantes, s’auie situat enes vessants mès soleienques des montanhes, enlairades, ua vida autosufisenta de pòbles que viuien de çò que minjauen e que non se hège de besonh auer ues comunicacions damb coches que pugèssen e baishèssen cada dia. Ei mès, enes vals non i auie tanta prosperitat com enes zònes nautes, peth solei que recebien.
Actuaument, se parlam dera Val d’Aran e deth Comenge, coma dera majoria de territòris occitans, tostemps se preferissen es vals, ja qu’es vies de comunicacion se placen ena part baisha e es pòbles nauts demoren isolats e hèn besonh d’atractius toristics pr’amor que es visitants i arriben, e esdevenguen ua zòna transitada ena vida vidanta. Ath contrari, se non i a cap d’excusa entà hèr cap en un pòble a fòrça nautada, aguest pòble mòr silenciosament.
En tot daurir-se era val, quan èm en Comenge, un airau fòrça mès dubèrt qu’era Val d’Aran, son es pòbles mès aluenhats des vies de comunicacion que demoren mès ponins e pèrden abitants en favor de viles mès fòrtes, que an ua trama urbana significativa. Aguesta ei era situacion.
Arribant ara lana, coma dus contrafòrts, neishen dues viles ben plaçades que son dus caplòcs dera comarca: Sant Gaudenç e Montrejau. Aguestes capitaus representen era vida urbana que i pòt auer en Comenge pendent tot er an d’ua faiçon constanta, en un espaci que s’aplane entath Lenguadòc.
Un article d’Adrià Ballester, istoriador der urbanisme.
