Las illas Belau, tanben conegudas coma illas Palaos o Palau, son un grop d’illas que forman l’archipèla situada mai al nòrd-oèst d’Oceania. Son tant a l’èst d’aquela classificacion geografica umana qu’òm pòt plan las situar tanben dins d’Asia e pas Oceania. E coma tota la majoritat d’illas d’Oceania, son luènhas de tot. Mas tanben son un paradís terrèstre per reposar de la modernitat d’autres luòcs de la planeta.
Son d’illas que formèron part pendent mai de quatre sègles de l’amassada d’illas de las Carolinas, qu’apertenguèron a l’estat espanhòl fins a l’an 1899, quand foguèron vendudas als alemands aprés la desbranda militara navala patida davant dels estatsunitencs l’an abans. D’efièch, encara uèi òm reconeis que totas aquelas colonias foguèron abandonadas sonque pr’amor que la marina espanhòla podiá pas pus i arrivar aprés la desfacha de 1898. Uèi las illas Belau son una republica independenta associada amb Estats Units dempuèi l’an 1986.
L’archipèla de Belau es devesida en uèch illas principalas – dont tres d’aquelas, Badeldaob, Koror e Peleliu son dins lo meteis atòl, al sud de l’archipèla e ont demòra la majoritat de la populacion; mas tanben fins a 250 illas pus pichonas que las mai conegudas son las illas de la Ròca (illas Rock), situadas a l’oèst de l’archipèla. Tanben al sud-oèst del meteis i a un grop alonhat d’illas dont Hatohobei e Songorol.
La posicion estrategica e tanben climatica de las illas Belau – la temperatura mejana es de 27º C e lo mes mai frej es de 23ºC – situèt totjorn aquela archipèla jos l’agach de poténcias estrangièras. Pr’açò los japoneses las conquistèron en 1914. E en 1944 los marines estatsunitencs desbarquèron en l’illa de Peleliu e ganhèron la batalha del meteis nom per las annexar.
Mas uèi lo jorn la guèrra demòra plan luenha aürosament, e lo paradís venguèt una realitat pels abitants e tanben per toristas. Lo clima es tropical es doncas caud mas i a de pluèja gaireben cada jorn e aquò vòl dire que l’umitat mejana del luòc es plan nauta (82%). Lo vent i arriva tanben plan sovent; se ven del nòrd-èst mena de pluèja mas se arriba dempuèi lo sud-oèst i arriba d’oracle.
Las illas Belau an fòrça puègs amb mai de 250 mètres de nautor, situats entre d’illas rocosas mas tanplan d’illas amb una polida còsta de plaja de sabla que son consideradas demest las pus bèlas d’Oceania. La vegetacion son de junglas tropicalas en la majoritat de las illas. Mas tanben i an de singularitats estonantas. Malgrat èsser d’illas de l’ocean Pacific tanben an longs airals amb de savana e tanben de paluns – un prètzfach mai abitual en aquela region -. Uèi encara un 75% del territòri de las illas Belau es cobèrt encara amb de forèsts tropicalas.
La diversitat d’aquelas forèsts es, malgrat èsser d’illas isoladas, estonanta, amb fòrça espècias que demòran en las tèrras pus nautas (de bòsc de fusta dura, de palmièras e de pandanus). Mai en bas i a atanplan de jungla, mas barrejada amb de plantacions de bòsc e de palmièras o encara de cocotièrs, que balhan de nògas de cocòt, de frucha del pan, de mangos e de bananas mas tanplan d’ametlas e de noses. De coitius plan importants per l’economia de Beleu son lo maniòc, l’ananàs e lo tabac. Lo mont mai naut de l’archipèla es lo Mont Ngerchelchuus (242 m).
Un paradís animal
Èsser d’illas isoladas e luènhas de tot permet aver, a mai d’un environament tropical plen de jungla, una fauna singulara tras que rica. Desenas d’espècias d’aucèls endemicas mas tanben migratòrias i demòran segon la sason. Tanben es plan coneguda l’archipèla pels dugongs o serenas que i a en las còstas de Belau.
D’autres mamifèrs de soslinhar son de lemurs, de monards e de primats, coma los cercopitecids, dont los macacos manjaires de crancs que demòran, mai que mai, en de paluns de còsta. Son de monards que demorèron isolats en aquelas regions per desparièras causas e que, quand i aguèt de famina per fauta de frucha aprenguèron a devorar de crancs que i a als paluns. Tanben pòt òm agachar aisidament de ratapenadas localas coma lo nomentat Renard Volador de Palau. Mas la fauna pus importanta es la fauna marina, amb plusors espècias de dalfins e de balenas, dont la balena de Bryde, la balena d’espèrma, lo dalfin d’Spinner, lo dalfin de Risso o encara la balena assassina nana.
D’aquelas, una de las pus estudiadas es la balena de Bryde que, malgrat que son abitat s’espandís dins un airal plan long que va dempuèi la mar Cariba fins a Nòva Zelanda, s’amassa plan segon la sason en d’aigas de l’archipèla belauana e pòt èsser espepissada aisidament pels aimants de la natura e sovent.
La balena de Bryde foguèt classificada coma una espècia singulara fa pas gaire, en 1913, pel norvegian Olsen. Segon la region ont demòra, la sieuna dièta es tanben diferenta e doncas manja mai de sardinas en d’aigas americanas e africanas e mai d’anchòias e d’arencs en d’aigas australianas e de las illas Belau.
Son de balenas que pòdon arribar als 12 mètres de longor mas que sonque arriban a la maduretat sexuala quan an aperaquí entre 8 e 11 ans. Quand naisson ja fan entre 3,95 e 4,15 mètres de longor e pòdon arribar a pesar fins a 28 tonas aprés néisser amb un pes de fins a 1.000 Kg de mejana.
La balena de Bryde es una espècia de balena considerada plan irregulara, restacada amb d’autras. Son espepissadas d’abituda en parelhs que pòdon arribar a èsser grops de 20 especimèns – mai es rar – e que pòdon tanplan s’enfonzar fins als 300 mètres de prigondor pendent 20 minutas. La sieuna dièta basica es de peissum, de crustacis de plancton e cefalopòdes. Foguèt plan caçada pels japoneses fins a l’enebiment mondial de la caça de la balena de 1987.
Uèi la populacion de balenas de Bryde es dins una situacion melhora que fa d’annadas, amb aperaquí 13.000 especimèns sonque en d’aigas tropicalas coma las de las illas beluanas. E son tanben una rason de mai per visitar la frontièra d’Oceania, un paradís isolat de fauna e flora tropicala que pòt ajudar e plan a reposar la trebolada ment occidentala, un prètzfach, uèi mai de besonh encara qua’abans.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.