Tanzania es, uèi lo jorn, un destin obligat per totes aqueles que vòlon visitar un dels estats amb qualcunes dels paisatges pus polits del continent african. Òm i pòt visitar divèrsas montanhas dont lo Mont Meru – d’efièch un volcan –o encara lo Mont Kilimanjaro, lo som pus naut de tota Africa e que convòca, de biais annadièr, de milièrs d’aimants de la montanha. Hemingway, l’escrivan estatsunitenc escriguèt De Nèus al Kilimanjaro en 1952 per soslinhar le beltat d’aquela montanha. Dempuèi alavetz plusors aimants de l’aventura ne son anats dins un movement qu’encara contunha a l’actualitat.
A mai del Mont Kilimanjaro (5.895m), Tanzania a, en mai d’aquò, un paisatge montanhós divèrs amb lo Rift Gregory, situat a la part orientala de l’estat e qu’es l’airal central del celèbre Grand Rift African – que provocarà un jorn lo trincament d’aquela part d’Africa e la dessepararà del continent -. Òm pòt tanben visitar de lacs coma lo plan conegut lac salat Natron, al nòrd del país, o lo lac Manayara e lo lac Eyasi. E se òm vòl s’estonar sens limita pr’amor de l’amor a la fauna salvatja, çò que cal far es visitar los divèrses pargues naturals que i a en Tanzania, coma lo Pargue Nacional de Serengeti, benlèu celèbre dins la planeta tota pr’amor dels documentaris televisius.
Una geografia divèrsa
Pasmens, i a pas sonque de montanhas e de fauna en Tanzania. Al nòrd-oèst i a lo tanben celèbre lac Victòria, lo màger lac african e qu’uèi lo jorn es considerat pels cercaires coma la fònt del flume Nil. D’autres lacs tanplan importants son lo Tanganyika, lo segond pus prigond de la planeta o encara lo Malawi, pròche a la frontièra amb Malawi. Benlèu pr’amor d’aqueles lacs e montanhas los tanzanians causiguèron la vila de Dodoma coma capitala, situada al mièg d’una region de savana mai plana e un pauc luenha de las montanhas tanzanianas que i a un pauc pertot.
La còsta tanzaniana es tanben divèrsa. Ailà es situada Dar es Salaam, la vila màger de Tanzania. Pas luenh es l’archipèla de Zanzibar qu’ofrís als visitants un dels episòdis pus estonants de l’istòria coloniala: quand lo Reialme Unit declarèt la guèrra al sultan de Zanzibar pr’amor que voliá pas finir l’esclavatge, la guèrra – pr’amor del bombardament dels angleses – demorèt sonque 45 minutas car pas degun poguèt s’opausar a la volontat dels europèus. Es pr’açò la guèrra pus cuèrta de l’istòria contemporanèa.
Lo clima tropical tanzanian es tanben divèrs segon la region. En mai de las sasons cauda e freja tipicas africanas, en de luòcs mai nauts, la temperatura es mai suava, amb 20º coma temperatura maximala. Als airals pròches a la còsta e que son pas nauts, las temperatura maximala pòt arribar aisidament als 31 º.
Per çò que tòca a la populacion, Tanzania es cap excepcion, restacada amb d’estats vesins d’aquela region africana. La siá creissença foguèt estonanta e tras que nauta dempuèi la segonda guèrra mondiala, cossí s’es debanat en plusors luòcs africans: En 1967 sonque i aviá aperaquí un pauc mai de 12 milions de tanzanians. Amb una nivèl de creissença dempuèi alavetz de prèp del 3% annadièr, uèi a ja mai de 44 milions d’abitants, la majoritat de mejana edat (44%), e joves (44%) e fòrça mens ancians (4%).
Tanzania a mai de 120 grops etnics desparièrs mas sonque cinc d’aqueles an mai d’un milion de populacion; los Sukuma, lo Haya, lo Nyakyusa, lo Nyamwezi e los Chagga. E la majoritat de la populacion de tot l’estat demòra en de luòcs mai nauts o a l’illa de Zanzibar pr’amor del clima caud de la region. Benlèu pr’amor que reconeguèt oficialament mai de 100 grops etnics diferents, calguèt reconéisser sonque una o doas lengas oficialas en Tanzania. Lo swahili es una lenga que venguèt oficiala fa pas gaire (1982), restacada amb l’anglés, l’autra lenga oficiala a tot Tanzania. Mas lo swahili es una lenga que patiguèt un fenomèn de creissença generala a tot Africa los darrièrs 20 ans. Benlèu pr’açò es la soleta lenga “nacionala” tanzaniana e ganha de mai en mai luòcs a l’anglés, que contunha d’èsser la lenga pus utilizada en de sectors coma l’economia, o la justícia.
Mens parladas mas pas pr’aquò pas reconegudas a nivèl regional i a desenas d’autras lengas tribalas e etnicas coma lo nyamwezi, lo sukuma, lo hehe, lo ngoni o lo yao. Los celèbres massai son demorats al nòrd de Tanzania, prèp de Kenya e amb una origina de la region nilotica, son uèi una de las minoritats mai importants en Tanzania. Val pas dire que las lengas pus pichonèlas son las que patisson de biais jornalièr la menaça de l’anglés mas tanben del swahili pr’amor que los africans, quand pòdon parlar una lenga oficiala coma lo swahili, daissan de parlar automaticament la siá lenga, car es pas pus menaçada per una lenga europèa coma l’anglés.
Encara mai lengas
Mas tanben i a encara d’autras lengas parladas en Tanzania que convertisson aquel estat african en un paradís lingüistic: aital òm i pòt trapar de lengas indianas coma lo gujarati, pr’amor de la migracion d’abitants de Gujarat vèrs Tanzania al long dels sègles XIX e XX o encara lo francés, parlat mai que mai en d’airals pròches a de zònas vesinas ont lo francés i foguèt parlat pr’amor de la colonizacion (Còngo, Rwanda e Burundi) e lo portugués, prèp de la frontièra amb Moçambic. Pasmens, la lenga coloniala, l’alemand es brica parlat uèi lo jorn en Tanzania.
La cresença en Dieu tanben devesís la societat tanzaniana. La majoritat dels tanzanians son 63% de la populacion, mas los musulmans arriban al 45 %. E sonque aperaquí un 2% seguís encara de religions animistas tradicionalas. E benlèu pr’amor de tot aquò, l’L’istòria de Tanzania tanben es complèxa. Uèi lo jorn los tanzanians causiguèron Dodoma coma capitala del país e òm pòt se mostrar brave d’èsser un dels estats africans amb mens guèrras de tot lo continent. Pasmens, arrivar fins aicí foguèt brica aisit pr’amor de la volontat de divèrsas poténcias colonialas que volguèron conquistar Tanzania al long dels darrièrs sègles.
La primièra poténcia coloniala qu’arribèt a Tanzania foguèt Portugal, que conquistèt la vila de Sofala en 1502 e puèi las illas de Mafia, Memba e Zanzibar dempuèi l’an 1505. Mas los portugueses foguèron, al còp, atacats per los omaneses, qu’assagèron de conquistar aqueles territòris dempuèi la fin del sègle XVII (e d’efièch conquistèron Zanzibar en l’an 1699).
Africa es un continent complèx. Los britanics donèron lor sosten al Sultan de Zanzibar en tot demanar la fin de l’esclavatge. En 1822 foguèt signat un acòrd escrich per o reconéisser. E Zanzibar poguèt exportar d’evòri e d’espècias a Anglatèrra. Mas l’esclavatge contunhèt e la pròpria populacion de l’illa comencèt a se mostrar brica contenta amb lo sultan pr’amor que mai d’un tresen de la populacion de l’ille èra ja liura. En 1861 zanzibar venguèt independent d’Oman e Londres tornèt a demanar la fin de l’esclavatge amb mai votz mai nauta.
Aquò tanben provoquèt la naissença d’autres estats a l’interior african, coma los de Mirambo o Tippo Tip – lo marchand que trapèt Livingstone en 1870 e qu’arribèt a èsser gobernador de la província orientala de Còngo pr’amor dels britanics. Totun, Tippo Tip comencèt una revòlta contra los angles en 1891 e puèi perdèt lo poder pr’amor de la pèrta d’aquela guèrra coloniala. D’efièch, Tippo Tip moriguèt en zanzibar en 1905.
Los alemands desbarquèron en la region en l’an 1884 e los angleses sonque podèron acceptar la siá reconeissença. Ansin, podèron tanben partir la region entre ambedós estats europèus colonials. En 1918 los angleses conquistèron tota la region e i demorèron fins a la independéncia del país en 1962. E dos ans puèi, en 1964, Tanganika e l’illa de Zanzibar s’amassèron por formar l’actuala republica de Tanzania.
Tanzania aguèt paucas guèrras malgrat èsser africana, òc es vertat, mas tanben n’aguèt. Se abans òm parlava de la guèrra pus cuèrta de l’istòria fa pas gaire, en 1978 i aguèt la guèrra contra Oganda, que demorèt mens d’un an e que foguèt ganhada per Tanzania. Uèi la majoritat de relacions amb los sieus vesins son bonas. La tòca es far segura l’exportacion de las ressorças naturalas: de fèrre, de niquèl, d’aur, de diamants, de tanzanita, de carbon e d’urani. E la mòstra qu’es pas pus un estat primitiu es la chifra del 51% de la populacion que trabalha en l’agricultura (2002). Mas dempuèi l’an 2010 recep mai d’un milion de toristas de biais annadièr e aquò es ja una importanta fònt d’argent per l’estat (13%). E benlèu pr’açò los tanzanians son totjorn alègres quand son amb de toristas. E aquò es un plus se òm vòl visitar un dels estats africans pus polits e tanben gentils d’Africa.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
