DE LENGAS ANCIANAS (e 2)
La lista de lengas pus ancianas de la planeta comença ara de conténer de lengas que se pòt pas imaginar qu’an aquela edat. Coma lo lituan, qu’auriá una edat d’aperaquí mai de 5000 ans e doncas seriá tanben una de las lengas pus ancianas de tota la planeta, mai que mai d’Euròpa. Lo lituan o lituanian es una lenga indoeuropèa, una familha de lengas qu’aguèt una lenga primièra coma origina e que, puèi, donèt naissença a d’autras lengas europèas coma l’alemand, l’italian o encara l’anglés.
Malgrat lo sieu nom, lo lituan es una lenga plan pròcha del sanscrit, del latin e tanben del grèc ancian. E a de leis gramaticalas e de sons tanplan fòrça ancians. Uèi es la lenga oficiala de la Republica de Lituània e tanben es lenga oficiala dins l’Union Europèa. Es per aquò qu’es plan protegida als nivèl nacional e internacional.
Cap a Asia
Lo persan es una autra lenga de las pus ancianas de la planeta car i a cèrts estudis que declaran qu’a mai de 2500 ans. Es parlat uèi lo jorn en Iran, Afganistan e tanben en Tatgiquistan. Lo persan actual es descendent de l’antica lenga oficiala de l’Empèri Pèrsa aperaquí l’an 800 abans lo Crist e qu’a pas gaire cambiat dempuèi alavetz. Se ditz qu’un iranian pòt legir un tèxt escrich en l’an 900 e lo comprene melhor qu’un occitan o un catalan un tèxt medieval.
D’autre caire, cal tornar en Euròpa per trapar tornarmai una lenga plan anciana: lo gaelic irlandés, que segon divèrsas fònts, seriá vièlh de 1500 ans. Uèi es parlat per mai de 2 700 000 de personas sus tota la planeta e los primièrs tèxtes escriches en aquela lenga son del sègle VI. Totun, la siá origina seriá puslèu l’Edat del Bronze. Sa familha de lengas compren lo gaelic de l’illa de Man, lo gaelic escocés, lo gaelic irlandés, lo cornic o encara lo breton. Lo tèxt pus ancian es del sègle V.
L’islandés tanplan seriá una lenga plan anciana, amb mai de 1200 ans. Totun, la majoritat de las lengas de l’Euròpa d’ara an una edat comparabla, coma lo catalan, l’occitan, lo francés, lo castelhan o lo portugués. A mai, l’islandés se desvolopèt a partir del norvegian medieval e son primièr tèxt es del sègle XI, quand i a de tèxtes medievals fòrça mai ancians en occitan o catalan. Benlèu per aquela rason e malgrat la reconeissença interncionala cal considerar qu’es pas un de las lengas mai ancianas de la planeta, e s’o foguèsse tanben o serián d’autras lengas latinas, coma l’occitan o lo catalan.
Lo cas del chinés, d’un autre biais, es plan desparièr pr’amor que cèrts estudis confirman qu’es vièlh de mai de 6000 ans. Es parlat per mai d’1,5 miliard de personas dins tota la planeta e fa partida de la familha de lengas coneguda coma sinotibetana. Lo chinés a un fum de dialèctes diferents plan complèxes. Pasmens, los primièrs caractèrs escriches son de fa 3000 ans e los primièrs ideogramas del sègle XVI abans lo Crist. Ça que la, lo chinés modèrne “aisit” foguèt creat sonque en 1956.
Fin finala, l’arabi tanben poiriá èsser considerada coma una lenga plan anciana. Malgrat que la siá origina pòsca èsser situada plan abans l’epòca crestiana se pòt pas dire amb certitud quora nasquèt. Es parlat per mai de 260 milions de personas sus tota la planeta e amb son alfabet s’escriu o s’escriguèt d’autras lengas actualas coma la lenga malaia e la lenga ordó, lexicalament fòrça influenciada per l’arabi.
Cossí que siá, dempuèi la naissença de la primièra lenga parlada venguèron de milièrs de nòvas lengas, fòrça moriguèron e uèi existisson pas pus. D’autras subrevisquèron e uèi pòdon èsser encara parladas per de milions de parlants o benlèu sonque per qualques desenats. Pr’amor que las parlar vòl pas res dire car amb nòstra espècia tot es totjorn nòu e puèi morís aprés èsser doblidat. Aital es e serà totjorn l’umanitat.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion.
