Pas gaire espècias animalas son tan complèxas com la dels umans. Una d’aquelas e justament encara mai estonanta per la sieuna talha son las formigas. Evolucionadas dempuèi fa mai de 130 milions d’annadas (la nòstra espècia a mens de 300 000 ans), descobriguèron los tres nivèls culturals que tanben an los umans; caçaires-culheires, elevaires e agricultors. E, per aquò, quand se parla de formigas, sonque se pòt dire que son una espècia complèxa. Tan o mai que los quites umans.
Cal rebrembar que se pòt pas parlar de las formigas coma una soleta espècia animala car n’i a mai de 12 000 espècias diferentas (e los cercaires confirman que n’i auriá fins a 1 500 espècias encara inconegudas) e formant tre 25% e 40% de la massa d’insèctes de la planeta segon la region e lo clima. Mas aquel succès se passèt pas totjorn aital.
L’istòria de las formigas es, segon los mirmecològs (d’etològs qu’estúdian de formigas), plan longa. Plusors analisis filogeneticas confirmèron que las primièras formigas nasquèron pendent lo Cretacèu mejan (encara i aviá de dinosaures!), aquò es demest fa 130 e 110 milions d’annadas. Lor origina tanben es estonanta, pr’amor que lors ancessors foguèron de vèspas.
Milions d’annadas puèi las formigas comencèron a conquistar una nauta posicion ecologica a la planeta (d’aperaquí fa 60 milions d’ans). La causa d’aquel succès foguèt una diversificacion susprenenta, qu’entraïnèt la creacion d’una societat animala (benlèu calriá dire societats) tras que complèxa. Al mond sonque los umans serián benlèu mai complèxes.
Es aital pr’amor que conquistèron totes los nivèls culturals qu’aguèron los umans: uèi i a encara d’espècias de formigas que son caçairas-culheiras, coma o foguèron la majoritat de las societats preïstoricas umanas pendent lo paleolitic. Tanben i a d’espècias elevairas, qu’elèvan d’autras espècias d’insèctes (coma de termits) coma noiridura, e d’autras que practican lo cultiu de cèrts campairòls per poder subreviure (coma se passèt amb l’umanitat pendent lo neolitic).
Aital, cap espècia franc de l’òme es tan complèxa coma las ahromigas. Pòdon encara bastir de formiguièrs amb de colonias que pòdon arribar als desenats de quilomètres jos tèrra, dins d’aubres o tanben de bastidas naturalas en forma de copòla, com de primitius arquitectes.
I an formigas a la planeta tota franc Antartida, mai que mai, en aquelas regions eqüatorialas dels continents african, american e asiatic. Se i a d’aperaquí 400 espècias desparièras en Euròpa, en aqueles continents i a pus de 2 000 espècias a cadun (e solament a Groenlàndia, Islàndia, Hawaii e Polinesia las espècias son pas originàrias del luòc).
A Occitània las formigas mai comunas son las espècias Linepithema, Crematogaster, Lasius niger e Formiga rufibarbensis e n’i a mai de l’espècia Formica rufa a las montanhas o Messor barbarus prèp de la còsta mediterranèa.
Una vida gaire longa
La longor de la vida de la majoritat de formigas (franc de la reina, que pòt arribar plan a viure fins als 30 ans), es gaire longa: las ahromigas femelhas, malgrat lor posicion sociala o mestièr al formiguièr (e ne serián la majoritat) sonque demoraràn fins a tres annadas. La vida del mascle encara es pus cuèrta car solament demoraràn de mejana qualqu’unes meses e benlèu sonque setmanas.
La formiga naisserà totjorn d’un uòu fertilizat e poirà èsser femelha o mascle segon lo besonh del formiguièr. Aprés que l’uòu espelís naisseràn de larvas que, malgrat aver de pautas, encara deuràn èsser noiridas per d’autras formigas adultas. Setmanas puèi las larvas venon de ninfas e puèi una ahromiga adulta. Los primièrs jorns sonque trabalharàn en tot ajudar la reina e d’autras ninfas. E solament lo temps entraïnarà un trabalh mai prigond a l’ora de bastir lo formiguièr o netejar la colonia.
Sonque las formigas mai vielhas seràn enviadas al defòra del formiguièr. Segon los cercaires aquò a una rason especiala; lo formiguièr sonque pòt enviar al defòra del formiguièr a formigas vielhas car lo perilh es tras que naut. L’edat es pas la rason per las enviar al defòra, mas lor experiéncia vitala, que poiriá ajudar la formiga a l’ora de subreviure qualqu’unes jorns mai quand es luenh del formiguièr. E quand arriba la mòrt per accident, un predator o lo clima, la formiga que morirà serà pas jove. Un fach mai acceptable per la colonia de formigas.
Las soletas formigas que vòlan son los mascles, qu’un còp practicat lo sèxe amb de femelhas (que son normalament de reinas) morisson lèu lèu. D’un autre latz, las reinas pèrdon las alas e fondan puèi una colonia nòva.
La recerca de noiridura
Sortir al defòra del formiguièr es doncas fòrça perilhós. Las formigas pòdon èsser atacadas per d’autras espècias de formigas que manjan de formigas, per de formigas esclavistas, per d’autres insèctes (Pyrrhocoris apterus), per predators, eca. Lo camin serà seguit totjorn per l’odor que daissa tota formiga amb de feromòna, un produch quimic qu’inondarà lo camin e dirà a las autras formigas ont i a de noiridura o un perilh.
La causa n’es la paura vision qu’an las ahromigas, qu’an una comunicacion mai tactila a travèrs de las antenas ( i a d’espècias que son totalament cègas). Mas aquò es pas cap desavantatge dins una de las societats d’insèctes mai complèxas del mond. Cèrtas espècias recuèlhon de granas o de frucha, d’autras balhan de noiridura a d’autres insèctes per aver de produches sucrats (que tanben pòdon èsser de plantas susvelhadas e protegidas per las formigas en escambi de noiridura).
N’i a de sedentàrias (la majoritat) mas tanben de nomadas, n’i a que pòdon volar benlèu cal dire planar) e n’i a que pòdon crosar l’aiga (nadan pas mas forman de vaissèls fachs per de formigas). N’i a que bastisson de copòlas amb una nautor d’un mètre. E encara i a d’espècias que se suicidan en tot far petar lor cos plen de produches quimics mortals contra lors adversaris per defendre e salvar lo formiguièr (coma fan los umans a la guèrra). Ne poiriam parlar plan mai encara pr’amor que son una societat complèxa, tras que complèxa. Benlèu tan coma los umans. E totjorn susprenentas.
Un article de Christian Andreu
Fotografia de Roger Andreu
