Nicolas Colomban: Chal crear una consciéncia en favor de la lenga.
Originère dau Briançonés, Nicolas Colomban resta despuei quianze ans en Catalonha e l’es un grand amant de las lengas qu’a estudiat la dialectologiá. Aul nos explicaré aira quala es la situacion de l’occitan dins las Alps.
Redaccion.- Parlètz nos de l’occitan alpenc.
Nicolas Colomban.- Mon parlar es pas aitant coneissut coma lo provençal o lo gascon. Iéu a l’ai aprés a parlar embé mon grand, despuei tot jove, aprés l’aver auvit parlar, la m’aviu fascinat. Iéu a l’apèlo coma ièl, “patois”, sensa considerar aiquèl nom coma pejoratif. Aprés dins chasque païs la gent l’apelava pereussas coma los abitants, iéu coma a siu dau Vialar, parlo lo Vialan, mas a Cervièra lo païs vesin, ilhs parlan lo Cerveirin.
R.- La l’i a de diferéncias entre los parlars de chasque païs dau Briançonés?
N.C.- Òi, chasque païs a son pròpre parlar ben definit, embé mesme de variacions d’una borjaa a l’autra. Chal pensar que l’es un territòri d’auta montanha, e dins lo temps la comunicacion èra pas coma encuèi. La gent se mariava dins son pròpre païs, per conservar las tèrras qu’avián. Los mariatges èran arrenjats per las familhas dins lor interèst e aiquò empachava l’arribaa de personas d’autres endreches. E mesme los Briançonés qu’èran partits far fortuna a l’estrangièr (quauques uns per exemple avián libèrt de librariás au Portugal), revenián totjorn se mariar embé de femnas de lor païs… Tot aiquò manteniá de diferéncias lexicalas e de prononciacion entre los parlars de chasque païs, mesme vesins de trèis o quatre kilomètres. Mas malgrat totas aiquelas diferéncias, la gent de païs diferents se comprenián sensa ges de dificultats.
R.- Que pensètz os de la volontat de crear un occitan estandard?
N.C.- Iéu ai de dificultats per compréner un gascon o un lengadocian per exemple, mas pas tant embé lo provençal per l’aver auvit plus sovent. La me sembla plus facile de parlar embé un limosin o un auvernhat, que parlan de varietats plus vesinas de la miá. Alora mielhs qu’una soleta forma, a crèio que la sariá benlèu plus eficace de tenir conte de las maors diferéncias dialectalas per crear un estandard per chasque varietat. La sariá benléu l’ocasion d’essobliar totas aiquelas lutas intèrnas que son mas qu’una perduá de temps per la lenga…
R.– Quala es la relacion embé las Valadas Occitanas que son vòstras vesinas?
N.C.– Avant tot chal dire que trèis d’aiquelas valadas son istoricament briançonésas, alora ailas son pròchas, mas malairosament, ailas son pereussas longtemps estaa esluenhaas. Pendent de siècles lo Briançonés èra un principat coneissut coma los “Escartons” e que, en pratica, foncionava coma una pechita republica despuei l’an 1343 e la sinhatura d’una charta que garantissiá lor libertat politica e legislativa. Aiquela charta èra confirmaa tots los ans derant lo rèi de França per un impòst nomenat l’“escart”, que donava au principat la possibilitat de s’autogovernar en tot convocar assemblaas per discutar e resòudre sos pròpres afars. Lo rèi de França conservava mas que lo drech de passatge per lo territòri per sas armaas.
Aprés lo Tratat d’Utrecht (1713), una frontièra a divisat lo Briançonés en dos, en tot seguir la linha de partatge de las aigas, e sensa tenir conte qu’un principat èra a chaval sus la cima de las Alps… Las diferentas trajectòrias istoricas (França e Piemont-Sardenha, puei Italiá) an creat una muralha que nos separava, malgrat lo fach que la mesma lenga se parlava de chasque caire.
Darrièrament, embé la supression de la frontièra e surtot gràcias a Internet, los eschambis an représ un pau de vigor. Mas a considèro que l’avenir de l’occitan alpenc e de sa varianta briançonésa passaré per l’intensificacion de las relacions embé las Valadas. Mas la l’i auré encara de travalh, quora om pensa que dau caire francés, la majoritat de la gent pensa que de l’autre caire la gent parla mas que l’italien o lo piemontés, e ilhs saban pas qu’om i parla pereussas lo mesme “patois” que nosautres…poooo0
R.– Que sarián los eveniments istòrics qu’an marcat la lenga dins lo Briançonés?
N.C.- La l’i a agut un fòrt procés de despoblacion dins las Alps, onte la majoritat de las familhas èran nombrosas, e per necessitat lo paire s’en anava sovent travalhar a la vila pendent l’ivèrn. De còps ilhs partián ben luenh, dinquiá dins de païs estrangièrs, en Italiá, en Espanha… Aiquela migracion s’es encara acceleraa embé l’arribaa dau trenc dinquiá Briançon, per çò qu’es devengüá definitiva, en tot provocant lo declin de la lenga. L’es coma aiquò que de païs onte restavan plus de doas mila abitants, son passats encuèi a cinquanta abitants o mens encara.
Un factor important d’aiquèl declin es estat la politica de la IIIa Republica, creaa aprés la desfacha de la guèrra còntra los alemands l’an 1871, qu’aviá un caractère fortament nacionalista. Per lo biais de l’escòla e en tot reinventar una novèla istòria de França, ilhs an vorgut crear una identitat e una mentalitat francésas entre los mendius, per n’en far de bòns “pechits patriòtes”. E aiquèl sistème educatif a favorizat una mentalitat que veiá lo francés coma la lenga de l’avenir, a l’encòntra de las lengas localas. La l’i a constància que pendent los ans 1890, om poviá já auvir per las ruás de Briançon coma de mendius joàvan en tot parlar francés entre ailos. E enfin, la promièra guèrra mondiala a donat lo còp de gràcia a la transmission de la lenga, coma nos lo sabem.
R.– E quala sariá son istòria literèra?
N.C. Nos avem de Mistères que son dau XVe siècle. En occitan la n’i a mas que dètz o doze qu’an estat conservats, e cinc son estat retrobats dins lo Briançonès. La son d’òbras escrichas embé una ortografiá pròpra, qu’es já plus d’occitan medieval. Chasque Mistère relatava la vita d’un sant, qu’èra l’objet d’una representacion teatrala que se desrotlava sus dos o tres jorns, e a la quala plus d’una centena de personas poviá participar. Plus tard, au XIXe siècle, nos avem quauquas listas de mots e un pechit diccionère dau parlar de Cairas, la valaa vesina. Enfin au XXe siècle nos avem quauques poèmes, de textes que relatan lo temps passat, de recuelhs de provèrbes… L’es una literatura modèsta, mas interessanta, malgrat un seriós problème d’ortografiá de la part d’aiquelos qu’escrivan…
R.– Quala es la situacion sociala de la lenga dins lo Briançonés?
N.C.– La lenga se parla plus gaire, levat dos o trèis pechits atelièrs de patois qu’an estat organizats per d’anciens per pover parlar un pau entre ailos (ilhs an pereussas publiat quauques textes). Mas la l’i a de païs onte la l’i pas plus que dos o trèis locutors, dins d’autres la l’i a plus degun. La fin de la transmission generacionala de la lenga a sevit un baron, e los joves d’encuèi, mesme s’ilhs saban que lors grands e lors rèires parlavan la lenga, ilhs lo vèian coma quauqua ren dau passat o coma una lenga mòrta. Chal dire qu’ilhs an d’autras preferéncias culturalas en rapòrt embé lo rèste de la França.
R.– E dins lo sistème educatif?
N.C.– Dins l’educacion la lenga es quaise pas representaa. La l’i a ben una Calendreta a Gap, mas unicament fan d’escòla primèra. Aprés la l’i a plus de possibilitat d’estudiar la lenga. Mas aiquò l’es quaise parièr dins las autras regions occitanas, a la diferéncia daus bretons o daus basques per exemple, per çò que nos avem pas gaire de collèges o de lycées que donan la possibilitat d’anar dinquiá lo Baccalauréat en occitan. Aprés quora èro au lycée a Gap, la l’i aviá un pechit cors d’occitan, mas embé una ora per setmana, l’èra pas grand chausa. A sabo pas se la se fai encara, mas imagino non, fauta de professors.
R.– E dins los medias?
N.C.– La television es exclusivament en francés, mas chal dire que la l’i a una chaina embé una programacion regionala que difusa una programe en provençal una ora per setmana. E plus recentament, gràcias a la TDT nos avem una pechita chaina locala que prepausa chasca setmana un programe d’una quinzena de minutas per presentar un pau la lenga (mas ai paor que quaise degun lo regarde, coma ilhs en fan pas de publicitat).
Enfin e totjorn a Gap, la l’i a la librariá l’Espaci Occitan que prepausa una bèla colleccion de libres en occitan e de revistas coma Aquò d’aquí, mas chal precisar qu’aila fonciona de forma volontèra, e que per l’i anar, chal los contactat per qu’ilhs libren la librariá, alora la gent que lo sa pas la trobaré quaise totjorn sarraa…
R.– Qual ròle pòian joar las novèlas tecnologiás embé las lengas minoritèras?
N.C.– Ailas son ben importantas. Internet l’es coma una granda biblioteca onte nos poiem trobar un baron d’informacions, de documents, de diccionères, e d’autres sites coma d’atlas linguistics etc… E surtot, ailas pòian servir per ajuar a conéisser de personas esluenhaas que s’interèssan per aiquelas lengas.
R.– Vos volètz revenir lèu a Briançon. Avètz os quauque projet lingüistic?
N.C.– A siu despuei pauc correspondent per una associacion qu’edita dau caire italien una publicacion mensuala, e la me plairiá qu’aila sia un pau mielhs coneissuá. Per aiquò, ai dins l’esperit l’idèia d’organizar una jornaa de la lenga a Briançon per assaiar de regropar totas las personas que pòian èsser interessaas per nòstra lenga, e parièr per la far descubrir o redescubrir a la gent de la region. Mas la rèsta un projet a long tèrme, vista la dificultat d’organizar tala manifestacion. E dins un avenir plus pròche, a penso me concentrar per realizar d’enquèstas dialectalas dins tota la region, coma ai já començat l’an passat a Cervièra e dau caire italien a Fenils e Desèrtas. Alora mos prochens mèis seran surtot una rechercha daus darrièrs locutors de la lenga.
R.– Qualas mesuras deurián èsser présas per la lenga?
N.C.– A crèio que derant la situacion critica de la lenga dins las Alps la l’i a plus grand chausa a far, chal èsser realistes. Dau caire francés en tot cas, nos veiem ben coma la lenga es completament ignoraa. Alora lo modèle sariá un còp mai, çò que se fai dau caire italien, onte ilhs arriban a far totas sòrtas de manifestacions popularas embé d’actes culturaus per representar lors lengas localas.
Mas parièr aicí, la chaudriá trobar plus de gent interessaa e motivaa, e surtot chal crear una consciència e cèrt orguelh de la lenga. Mas per aiquò, e per mielhs la far conéisser chal li redonar vivacitat, que la gent l’auvisse parlar, e préne consciéncia de çò que representa la perduá pregressiva qu’aila patís, per arribar a la far considerar coma un patrimòni que chal defendre e sauvagardar.
R.– Aira Nicolas Colomban nos presentaré son parlar, qu’es un dau mens coneissuts de la lenga d’òc.