Los ititas formèron un dels pòbles mai poderoses de l’Antiquitat a l’Orient Mejan pendent lo segond milleni abans de la nòstra èra. La siá origina e la siá lenga (nèxe d’union del sieu empèri) èran indoeuropèas e s’establiguèron fondamentalament a la peninsula d’Anatolia (a l’actuala Turquia), amb capital a Hattusa e coma segonda granda vila (segurament lo sieu nuclèu original) a Nesa, en un territòri plen de montanhas qu’ajudava a la defensa de las vilas, e ont constantament èra necessari se defendre dels sieus guerrièrs vesins, coma lo Reialme d’Arzawa e lo Reialme dels Urritas de Mittani a l’Oèst o la tribú dels “Gasgas” al nòrd.
Malgrat aquelas atacas, los ititas assimilèron fòrça invencions dels sieus vesins coma l’escritura cuneifòrma e los sagèls cilindrics. Justament la màger part de l’informacion que possedissèm sus la siá civilizacion proven de las tauletas cuneifòrmas amassadas a començaments del sègle XX en de catacions arqueologicas (e demòra encara fòrça terren per catar!!!).
Tres empèris en tres epòcas desparièras
La siá istoriografia es estada dividida tradicionalament en lo Reialme Ancian (1700 – 1500 aC), lo Reialme Mièg (1500 – 1400 aC) e lo Reialme Nòu (1400 – 1220 aC). Pendent lo Reialme Ancian, los sieus monarcas, totjorn barrejada la siá istòria amb la legenda e lo mite, aguèron coma primièr objectiu protegir e consolidar las siás frontièras dins una situacion de constanta lucha amb los sieus vesins e enemics. Aquela guèrra contunha provoquèt de cambiaments constants de frontièras e submissions. Lo sieu monarca Telipinu, darrièr d’aquela epòca, reformèt e consolidèt las estructuras politicas ititas.
Del periòde del Reialme Mièg dispausam de gaire informacion, mas suspectam que se produsiguèt fòrça inestabilitat politica e sociala, marcada per constantas conspiracions per ocupar lo tròn de la part de desparièras familhas nòblas.
La volontat de dominar las rotas comercialas que traversavan la Peninsula d’Anatolia e Siria, empenguèt los ititas a la creacion d’un empèri. Amb lo Reialme Nòu comencèt l’epòca de màger esplendor del sieu Empèri, sustot pendent lo long reinatge de Suppiluliuma Lun, un grand militar que decidiguèt la conquista de bona part de Siria e Palestina.
Mas aquela granda expansion, que convertissiá l’Empèri dels ititas es un dels mai poderoses d’Orient Mejan, provoquèt un afrontament amb los Egipcians e lo Reialme dels Urritas de Mitanni, derrotats aqueles darrièrs, pel domeni del territòri.
A la batalha de Qadesh (1274 aC), un reialme vassalh dels Egipcians, malgrat que podèm pas parlar d’una victòria categorica de cap partit, los ititas consolidèron la siá expansion, mas los afrontaments amb los Egipcians contunhèron d’èsser constants. Los territòris conquistats se constituissián en de reialmes vassals qu’èran governats de manièra autonòma per de nòbles fisèles a la monarquia itita, mas aquela desseparacion provocariá en lo futur una clara feblesa.
Vèrs l’an 1220 aC, l’Empèri dels Ittitas foguèt atacat e ocupat per divèrses pòbles, coma los Escitas, los Traciofrigians o los Sirians, e fin finala, los nomentats e fòrça desconeguts “Pòbles de la Mar”, qu’enfonsèron divèrsas civilizacions de la Mediterranèa Orientala. Segurament aquelas atacas foguèron acompanhadas de desastres naturals e secadas que produsiguèron escassetat de neurituds (amb una clara pèrda demografica) e d’autres produchs necessaris per la defensa.
Lo monarca itita, nomenat “Tabarna” o “Lo mieu Solelh”, possedissiá de poders absoluts e èra considerat coma l’intermediari entre lo pòble e las divinitats, e mai que lo sobeiran èra pas reconegut coma un dieu fins a la siá mòrt. La reina recebiá lo nom de “Tawananna” e lo prince eretièr èra lo “Tuhkanti”. Al servici de la familha reiala viviá un grand nombre de foncionaris al palai, encargats de la bona gestion e administracion de l’empèri. La noblesa itita manteniá una relacion fòrça còps tibada amb la monarquia, mas collaboravan constantament, sustot dins lo domeni militar.
En l’abans-darrièra posicion de la societat itita èran los campanhards, e fòrça plan avalorats, los artesans e los comerçants. Fin finala, se trobaven los esclaus, que mantenián de dreches superiors als esclaus d’autras civilizacions de l’epòca.
E perqué èran tan plan avalorats los artesans e los comerçants? Pr’amor que los ititas constituiguèron lo sieu grand empèri a l’Orient Mejan mercés al sieu poder militar atengut a la bona qualitat de las siás armas. Los ititas descobriguèron la tecnica de la “forja” e trabalhèron excellentament lo fèrre; las siás armas èran las mai efectivas de l’epòca. La siá autra granda e temuda arma foguèt lo carri de combat.
La societat itita
Coma caracteristica diferenciadora d’autras civilizacions prèpas, los ititas possedissián inicialament una sòrta d’assemblada, lo “Panku”, qu’amassava totes los cavalièrs e òmes d’armas mai importants del reialme per èsser consultats pel monarca dels desparièrs afars politics.
La siá religion èra politeista (eles meteisses fasián referéncia als “Mil dieus de Hatti”), mas desconeissèm fòrça las siás cresenças. Sabèm que tanben donavan culte a divinitats de pòbles vesins. Un culte fòrça important e regit per de sacerdòts eunucs, nomenats “gallas”, èra consacrat a una divinitat femenina, la deessa maire Ma. La divinitat masculina mai important èra lo dieu de la guèrra o de la Tempèsta, Teshub. Una legenda explica qu’aquel dieu perdèt un uèlh en lutant contra un dragon, mas un filh sieu se maridèt amb una filha del dragon e recuperèt aital la vision.
Dels ititas nos manca encara per descobrir fòrça informacion, pr’amor que lo volum de catacions arqueologicas son estadas encara redusidas e trobarèm en los prèps decènnis nòvas trobalhas qu’aportaràn mai de claretat sus aquela encara fòrça desconeguda mas importanta civilizacion.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
