La vila de Jerusalèm foguèt conquistada pel rei David, coma explica lo biblic Segond Libre de Samuel al pòble jebusian d’aperaquí l’an 1000 aC, amb la tòca de convertir aquela vila en la capitala politica e religiosa del pòble ebrièu. Mas foguèt son filh Salomon que decidiguèt lo bastiment d’un grand temple, per onorar Yahveh, que venguèsse lo santuari principal (vertadièrament, l’unic de la siá religion) e aculhiguèsse en la siá interiora l’Arca de l’Aligança. Lo temple bastit pel rei Salomon foguèt destrusit pendent la conquista de la vila de la part dels babilonians, e la posteriora deportacion (exili) dels ebrièus a la meteissa Babilònia l’an 587 aC.
Quand los josieus foguèron liberats, quaranta ans après, en quèir Babilònia en mans de l’emperaire pèrsa Cir, tornèron a Judèa (lo sud de Palestina) e rebastiguèron lo temple, mas fòrça mai simple que l’anterior, perque los recorses economics èran redusits, a l’epòca del govèrn d’Esdras e Neemias.
Pendent l’aucupacion ellenistica, los tresaurs del Temple foguèron panats l’an 169 aC pel rei Antioc IV Epifanes, e destinat al culte al dieu grèc Zèus Olimpic, fins qu’un còp expulsats los grècs l’an 164 aC se recuperèt pel culte a Yahveh, jol govèrn dels Macabèus.
Ja jos la dominacion romana, lo rei Eròdes lo Grand, teoric rei de Judèa, mas vassalh de l’Empèri Roman, realizèt una enòrma reforma de melhorament, e ampliament del Temple, destinada a conservar la memòria del monarca erodian, cap a l’an 37 aC.
Aquel es lo Temple que coneguèt Jèsus de Nazaret a començament de la nòstra èra. En aquela epòca, lo Temple èra constituit per una conjoncha d’atris e de bastissas, environada d’una muralha amb divèrsas pòrtas e un ensems de portics. Entre las dependéncias i aviá lo tresaur del Temple, ont se reculhián d’ofrendas en sòus e la sala de reünions del Sanedrin. Dins lo pati exterior i podián accedir los pas cresents (atri dels pagans), separat de l’encencha interiora per un mur, ont i podián solament dintrar los cresents.
Dins de l’encencha interiora, i aviá l’atri de las femnas, l’atri dels òmes e l’atri dels sacerdòts ont i aviá l’autar dels olocaustes e lo santuari, sens l’Arca de l’Aligança, desapareguda pendent la conquista babilonica. I aviá pas d’estatuas, nimai mosaics ne pinturas que representèsson la divinitat pr’amor qu’èra enebit donar culte a quin objècte que siá bastit per de mans umanas.
Lo Temple èra pas solament un luòc de culte, mas qu’èra tanben lo centre de la religion ebrièa, fins al ponch qu’èra enebit adorar Yahveh en cap de autre santuari. Per aquò, s’avián produsit fòrça disputas amb los abitants de la província palestiniana de Samària, tanben israelians de religion, e mai se pas de raça, qu’adoravan Dieu dins la montanha de Garizim, situada dins la siá província.
Lo Temple èra situat sul tuc de Sion. L’eleccion de l’endrech se basava en una anciana tradicion qu’afirmava que quand Dieu creèt lo mond, lo primièr foguèt la montanha de Moriah (o Sion) e a partir d’aicí sorgiguèt la rèsta de la planeta. Una autra tradicion assegurava que i aviá la ròca (a l’ora d’ara dins de la Mesquita Daurada) ont lo patriarca Abraam deviá sacrificar lo sieu filh Isaac, segon Yahveh li aviá ordenat, coma mòstra de fidelitat a Dieu.
S’agissiá d’una bastida impressionanta, que poiriá èsser estada considerada l’ochena meravilha del mond ancian, se foguèsse pas que l’estudiós grèc Erodòt, que confeccionèt la lista de las meravilhas, aguèsse pas mencionat solament set, en recebent al caractèr magic atribuit a aquel nombre.
Amb tota aquela esplendor constructiva, s’assegurava la cresença en lo grand poder del dieu ebrèu, unic dieu viuent segon las siás cresenças, mas se marcava tanben lo grand poder politic e economic del monarca qu’aviá realizat aquel bastiment.
Simbòl de permanéncia en la Tèrra Promesa
Mas pel pòble josieu, lo Temple totjorn aguèt una importància superiora a quin monarca que siá o reinatge. Es totjorn estat lo simbòl de la siá permanéncia dins la Tèrra Promesa, Palestina, e de la siá subrevivença coma nacion. Benlèu pas tant a nivèl politic, per las multiplas conquistas e dominacions que patiguèt lo territòri, mas a nivèl de comunautat nacionala, culturala e religiosa, independentament de las circonstàncias politicas del moment. Encara uèi, fòrça josieus se lamentan de la siá pèrda fa vint sègles.
Lo Temple èra un centre economic enòrme, amb la granda quantitat d’ofrendas que los cresents realizavan, tant en sòus cossí en espècias (animals, culhitas…), e que foguèt denonciat per Jèsus de Nazaret, coma s’i verifica dins los Evangèlis.
Après la revòlta josieva iniciada l’an 67 contra la dominacion romana, tres ans après lo Temple foguèt destrusit pels legionaris romans e comencèt un procès de percaça dels josieus de Palestina.
Del Temple se conserva solament un mur exterior, lo nomentat Mur Occidental o Mur de las Lamentacions, qu’es lo ponch d’oracion basica pels josieus uèi, e ont fòrça josieus inícian la festivitat del Sabat (dissabte, lo jorn sagrat dels josieus) al ser de los nòstres divendres. Aquel Mur demòstra la magnitud que la bastissa deviá aver en la siá epòca.
Ongan, qualques collectius religioses d’Israel desirarián la rebastida d’un tresen Temple, ont i èran estats plaçats los autres dos, mas lo terren es uèi ocupat per las mesquitas Daurada e d’Al-Aqsa, consideradas las tresenas mai importantas de l’Islam, après las de La Mèca e Medina.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
