De còps es plan intelligent tornar a balhar un còp d’uèlh a cossí demoravan los nòstres ancessors mai pròches. E veire cossí èra lo mond, la societat e la tecnologia de l’epòca ajudan plan a comprene cossí demoram uèi. Mai encara se l’estudi es d’una epòca tan pròcha coma sonque fa 100 ans. Pr’amor que l’umanitat cambièt plan lo darrièr sègle e conéisser cossí èra la planeta fa sonque 100 ans es un exercici plan practic e de besonh.
En Occident, fa sonque 100 ans, l’espèr de vida èra de sonque 53,6 ans pels òmes e per las femnas un pauc mai, 54,6 ans. Uèi l’espèr de vida global es de 78,9 ans, çò que confirma cossí plan demoram uèi per rapòrt a fa sonque 1 sègle. Alara la majoritat de las causas de mòrt èran las malautiás del còr, la penumonia e la tuberculosi.
Après una granda pandemia
Cossí se debanèt fa doas annadas, pendent la decada de 1920 la planeta èra sortida d’una tras que grèva pandemia mondiala ; la gripa espanhòla o H1N1, que provoquèt l’infeccion de gaireben lo 27% de la populacion umana totala de la Tèrra. E entraïnèt la mòrt dirècta de mai de 50 milions d’umans.
Mas la tecnologia de la decada de 1920 tanben entraïnèt mai luòcs de trabalh, sustot, en de fabricas de veituras. En mai d’aquò, tanben se creèron fòrça luòcs de trabalh en l’indústria de l’acièr, la creacion d’autorotas e d’autras indústrias pròchas.
I aguèt d’entrepresas coma Ford que comencèron a usar la celèbra cadena de montatge e amb aquò arribèron plan mai de trabalhadors, amb de pagas pus reduchas e de perfils plan mens qualificats. E tanben foguèt lo moment que la femna poguèt començar a sortir de l’ostal per anar a trabalhar segon l’estat.
En Estats Units, una nòva lei enebiguèt la produccion e consomacion d’alcòol dempuèi lo 16 de genièr de 1920. Foguèt pendent aquela epòca que la mafia e los gansters comencèron tanben a créisser en aquel país. L’alcòol contunhèt d’èsser vendut el mercat negre e lo crim se desvolopèt plan mai, amb mai de contrabanda, e de bars enebits, que balhavan alcòol a totes aqueles que volián pagar lo naut prètz.
Tanben pendent la decada de 1920 foguèt fondada la Liga de Femnas Votantas en Chicago e lèu lèu las femnas estatsunitencas poguèron (1920) començar a votar en aquel país. Un fenomèn social que s’espandiriá plan mai per tota Euròpa occidentala al long d’aquela decada e la decada de 1920. Foguèt un prètzfach plan singular, pr’amor que, fins alara, las femnas avián pas pogut votar jamai.
Se uèi las familhas veson la television amb internet de biais regular, alavètz las familhas s’amassavan per escotar la ràdio. Car, pauc a cha pauc, totas las familhas comencèron a n’aver una. La primièra ràdio comerciala d’Estats Units,, la KDKA de Pittsburgh comencèt las sieunas emissions, e lèu i aguèt de ràdios per tot Estats Units e Euròpa.
En aquela epòca las majoritat de femnas que trabalhavan en defòra de l’ostal èran d’infirmièras e de femnas de servici e los òmes travbalhavan, mai que mai, coma de paisans, de medecins, d’avocats e coma banquièrs.
La ràdio lençava de noticias politicas e socialas mas tanben esportivas e musicalas. E foguèt tanben l’epòca que nasquèt lo jazz, lo blues, Broadway e los grands musicals e los grops de bal : de charleston, de musica negra, de shimmy, de fox-trot e encara de Lindy-hop.
Lo vestiment a l’ostal èra plan simple, de coton, mas quora la femna aviá de besonh sortir, caliá un vestiment de jorn, amb de capèls e de gants. La femnas, a mai, comencèron a usar de cofaduras plan complèxas e de cauçaduras plan femeninas, amb de talons, plan nòvas e singularas.
La mòda dels òmes tanben cambièt plan pendent la decada de 1920 : I aviá lo vestiment per l’entrepresa, mas tanben lo vestiment d’spòrt, tanben plan recent e abans jamai usat. Lo capèl èra plan de beson se un òme voliá semblar seriós.
Son de caracteristicas socialas que demòstran cossí avèm cambiat los umans en sonque 100 ans. Val pas dire que los umans de l’an 2125 tanben traparan que lo nòstre biais de vestir e viure, uèi, es plan desperièr e cridarà l’atencion cossí demoravam. Mas aquò ja es tota una autra istòria que sonque los pus joves poiràn descobrir pr’amor que los autres i serem pas pus. O òc ?
La Redaccion
