Que cal parlar d’un deus mamifèrs mei estonants deu continent american e, au còp, un deus mei misteriós, enqüèra uei, pr’amor qu’ei plan desconegut. Que parlam deu golut o carcajon, tanben coneishut peu son nom scientific Gulo gulo. Lo golut qu’ei un deus mei estonants mamifèrs nòrd-americans e sembla enqüèra mei estonant descobrir qu’estó pas protegit legalment dinc a… uei !
Pr’amor qu’ei aquesta annada, en 2023, qu’arriba la notícia que confirma que lo golut ei estat, fin finau, protegit legalment aus 48 estats deus Estats Units. La tòca dejà qu’èra estada prepausada per mantua associacion d’amics de la vita sauvatja despuish la decada de 1990, mes non s’i escadón pas dinc adara. Mes la notícia n’ei pas guaire bona, pr’amor que solament ne demoran 300 especimèns, sustot, a l’estat de Montana.
Lo golut qu’ei estat plan secutat per l’òmi pr’amor de la credença qu’ei un animau herotge e qu’ac cau caçar tostemps. Aquera credença enqüèra continua uei dens la populacion que viu près de las montanhas e tanben enqüèra entaus caçaires. Lo resultat, donc, d’annadas e annadas de caça, que son la chifra finau de solament 300 individús.
Un golut que pòt pesar plan 20 Kg e dilhèu pr’amor d’aquerò a l’escaisnòm de « Drac de las montanhas ». Qu’ei, en efèit, un mamifèr plan brave, que dobta pas d’atacar presas dinc a 10 còps mei pesadas qu’eth medish, com cèrvis, mes tanben autes predators, com lops e ors.
Totun, la creishença actuau de la temperatura qu’ei ua miaça grana entà un mamifèr qu’aima plan las temperaturas polaras e donc, que pateish plan entau cambiament climatic modèrne. Autas miaças que pateish uei lo carcajon que son l’isolament genetic pr’amor de la destruccion e l’urbanizacion deu son abitat, las rotas, e lo camin de hèr.
Un mamifèr omnivòr
De raperar que lo golut ei un mamifèr, sustot, omnivòr, que manja se pòt, carn. Qu’ei un animau solitàri e herotge, que demora a la taiga d’America deu Nòrd e tanben en Eurasia. Qu’ei familha dels mustelids e que pòt estar plan perilhós. A Canadà qu’ei classat coma la bèstia mei herotja deu continent.
Lo carcajon a ua longor d’enter 65 e 105 centimètres e ua coa de dinc a 26 centimètres en mei. La hautor, que pòt arribar aus 45 centimètres e lo pés que pòt arribar aus 18 kg, maugrat que las hémias son dinc a un 10 % mei petitas que los mascles. La nèu e lo glaç ne hèn pas arren au golut, pr’amor deu son forratge.
Un forratge qu’ei brun escur o negre, dab ua linha jauna laterau. La soas harpas que son plan perilhosas e lo nhac plan poderós, que pòt trincar tanben l’òs. La soa populacion qu’ei estada tostemps plan baisha e pr’amor qu’aiman pas briga los umans e que demoran en terren plan sauvatge, n’ei pas guaire vist.
Pr’amor que demoran en forèsts alpinas, la tundra, de pradas obèrtas o en zònas tostemps dab arbos. Pendent l’ivèrn, la hémia basteish un nis entà i miar neuritud e on aver tanben los petits. Son de nis bastits dab huelhas e èrba dens espugas o devath ròcas mès tanben pòt estar situat dens un arbo tombat.
Lo carcajon demorè totjon en climats hreds, e caça aisidament autes mamifèrs quan son dens espugas entà se protegir deu hred. E la soa carn demorarà hèra temps pr’amor deu medish hred. Dinc adara, que n’i avèva en Canadà e Russia, mes tanben en montanhas au long de la costa deu Pacific e tanben au sud, dinc a Sierra Nevada, e tanben en Alaska. Uei solament ne demora un petit grop en Montana. La soa distribucion anciana qu’anava despuish Colorado dinc enquia Pensilvània.
Lo golut qu’ei plan agressiu dab autes carcajons. E tanben qu’ei nocturne. E que son plan actius pendent l’ivern. Que nadan plan e que pòden córrer dinc a 15 quilomètres l’òra. N’an pas paur de nat predator e, se cau, que raubaràn la presa a un ors grizzly.
La siuenas presas que son rens, cabiròus, aulhas, uapitis, cèrvis e orinhaus. Tostemps tuan la presa en tot li trincar lo cuòl. Tanben son carronhaires. Lo lor territòri qu’ei gran e qu’an de besonh la nèu se vòlen contunhar d’aver neuritud glaçada peus petits, que nèishen pendent la prima. Los sons predators tradicionaus que son lo lop, lo puma, l’ors negre, l’ors brun e l’agla reiau.
Totun, uei, ne’n demoran pas briga e s’ei positiu lo protegir legalment, lo cambiament climatic e l’isolament genetic que’n poirén har ua espècia atudada las annadas vienentas pr’amor que, dilhèu, ei dejà tròp tard enta lo protegir. Adishatz a tots e plan bona setmana.
La Redaccion
Cronica d’aguest article sus l’espaci Natura de Ràdio País :
