Grand Bretanha bastiguèt pendent lo sègle XIX, en plena expansion coloniala europèa lo màger empèri que s’aviá conegut en l’istòria. La marina britanica venguèt la mai importanta de totas, Londres èra la “capitala del mond”, e la siá bandièra, l’”Union Jack” èra presenta als cinc continents, del temps que lo sieu modèl s’estendiá per totas las siás colònias e lors protectorats. Aquela granda expansion se produsiguèt pendent lo reialme de la reina Victòria, en creant una epòca daurada e mitificada de l’istòria anglesa, coneguda coma l’”èra victoriana”.
Mas quinas foguèron las causas particularas qu’empenguèron los britanics ad aquela hita coloniala? Vèrs l’an 1880 se patiguèron a Grand Bretanha d’ans de marridas culhitas, qu’amb l’arribada de produchs nòrd-americans e alemands al mercat britanic e mondial agravèron la situacion economica. L’emigracion cap a d’autres continents veniá una sortida fòrça acceptabla per fòrça britanics, que vesián la possibilitat d’abandonar la misèria e aténher far fortuna dins autres païses. Los melhoraments dels mejans de transpòrt e comunicacion ajudèron considerablament a facilitar aquela emigracion.
E mai se un dels destins majoritaris èran los Estats Units d’America, dempuèi lo meteis govèrn britanic se potenciava l’emigracion cap a las colònias, e mai que mai d’aqueles territòris fòrça desabitats e qu’avián de besonh d’aumentar lor volum demografic, coma Austràlia o Canadà. Entre 200.000 e 300.000 britanics partiguèron cada an en cercant un futur melhor.
L’Empèri Britanic s’organizava en dos modèls de territòris, coneguts amb lo nom de “domenis” e “colònias”. Los domenis èran poblats basicament per de populacion anglosaxona o celtica, en territòris paucs poblats, e gaudissián d’una ampla autonomia en de tèmas intèrnes amb institucions pròprias, coma govèrns o parlaments, semblables als britanics. La metropòli èra representada per un governador, que s’encargava de velhar per la mantenença dels ligams del domeni amb Grand Bretanha. La politica exteriora èra contrarotlada dempuèi Londres, mas mejançant las Conferéncias Imperialas s’ensajava aténher una politica exteriora comuna que satisfaguèsse totes. Èran Australia, Canadà, Nòva Zelanda e Sudafrica.
Per contra, las colònias èran abitadas per de populacion autoctòna e la britanica èra una minoritat. Aqueles territòris èran espetats per la metropòli e gaudissián pas gaireben d’autonomia politica. A Grand Bretanha, se supausava qu’aquelas colònias se farián independentas pendent lo futur, del temps que los domenis mantendrián totjorn qualque sòrta de ligam amb Grand Bretanha. Èran l’Índia e las colònias africanas basicament.
A començaments del sègle XX, l’Empèri Britanic abastava 33 milions de quilomètres cairats e 450 milions d’abitants (una quatrena part de la populacion mondiala). Una frasa de Lord Curzon resumissiá la politica coloniala britanica: “L’Empèri Britanic, es après la Providència, lo ben mai grand que i a agut dins lo mond”.
L’Índia èra la principala colònia, la “jòia de la corona”, per lo sieu volum demografic e per las siás riquesas. Una part del gigant soscontinent indian èra contrarotlat dirèctament pels britanics, e en una autra part se viviá amb la fantasiá de manténer un quite autogovèrn, amb de reis e de princes autoctòns que vivián un grand luxe, del temps que permetián que los britanics espetèsson las riquesas de lor territòri. Per aténher una màger fidelitat dels autoctòns, la reina Victòria foguèt proclamada emperatritz de l’Índia l’an 1876. Qualques vilas de la còsta èran jos domeni portugués, e pr’amor que los portugueses foguèron los primièrs d’arribar a las còstas indianas.
A Australia, inicialament una isla ont èran destinats fòrça preses, s’animèt a l’emigracion coma la vesina Nòva Zelanda, amb l’objectiu d’aténher una populacion efectiva del territòri. Èran practicament regaladas las tèrras ad aqueles que volguèsson s’establir, e la populacion autoctòna, los maòris, foguèron maselats o assimilats en contra de lor volontat. Una paur evidenta èra qu’aquelas islas recebèsson d’emigracion asiatica (basicament chineses) e se limitèt l’arribada dels vesins del nòrd.
Al Canadà foguèron tanben repartits de vastes terrens a un prètz gaireben regalat amb l’objectiu de poblar lo territòri, e en assimilant politicament (pas culturalament e lingüisticament) los descendents dels franceses del Quebèc.
A Sudafrica i aviá fòrça populacion autoctòna, mas se recebèt tanben una fòrta emigracion britanica, atracha per las riquesas del territòri, que se jonguèt amb l’existenta emigracion olandesa. Los africans foguèron redusits a l’esclavitud, o dins lo melhor dels cases a la marginalizacion dins la vida politica e economica sud-africanas ,en establint un detestable sistèma de segregacion racial, l’”apartheid”, que se mantenguèt fins a l’an 1992!!!.
E a las colònias africanas, los interèsses economics protagonizèron tanben l’espleitacion del territòri, sovent subvencionada per d’entrepreneires o milionaris britanics, coma se passèt amb Zimbabwe, l’anciana Rodèsia, que recebèt lo nom del magnat Cecil Rhodes.
Un capítol fòrça significatiu foguèt l’aucupacion d’Egipte coma protectorat. La siá situacion estrategica e l’importància del canal de Suèz, bastit pels franceses, e que jonhiá l’ocean Indian e la mar Mediterranèa a travèrs del mar Roja, provoquèt l’envejadura dels britanics. Lo govèrn de Londres crompèt un grand volum d’accions del canal l’an 1875 e davant lo fach impossible del govèrn egipcian de pagar los deutes, Grand Bretanha ocupèt lo país e convertiguèt Egipte en un protectorat. Ara lo canal èra contrarotlat pels britanics, e veniá una pèça principala del comèrci maritim, coma d’autra ponches geografics controtlats pels britanics, coma Gibartar, Malta, Adèn, Zanzibar, Singapor o Hong Kong.
Se analisam plan los objectius e los projèctes podèm observar clarament coma l’Empèri Britanic, foguèt bastit amb d’evidents motius e de beneficis economics. Beneficis per la metropòli, evidentament.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
