Las caunas de Waitomo son situadas a Waitomo, Nòva Zelanda. Son divèrsas caunas de ròca amb de calcari e que forman de tutas qu’an coma particularitat l’existéncia d’un vèrm luminós que i al tet d’aquelas caunas. Lo vèrm luminós es la baba de l’insècte Arachnocampa luminosa, qu’emet una lutz brilhanta amb la qu’atrai la siá prèsa en la sarrant a un fil mucós que l’atrach e que ne demòra pegat. Puèi lo vèrme quita lo fil e la pòt manjar.
La primièra exploracion de la cauna dels vèrms (cauna d’Aranui) se realizèt en 1887 per Tane Tinorau, cap dels maoris locals e Fred Mace, topograf anglés. En 1888 la tuta foguèt dubèrta al public per Tinorau. En 1906 la tuta foguèt aquerida pel govèrn, que la tornèt als sieus ancians proprietàris maoris en 1989.
Lo vèrm de la lutz
Arachnocampa lluminosa, comunament coneguda coma vèrm de la lutz en Nòva Zelanda o simplament vèrm de lutz es una espècia de mosquilh endemic de Nòva Zelanda. Pendent la siá estapa coma baba e puèi son luminoses. L’espècia abita en de caunas umidas, tutas e luòcs protegits e umits als bòsques. L’espècia foguèt descricha per primièr còp en 1871 dins una mina d’aur a Nòva Zelanda. Al principi se cresèt qu’èra ligada a la babaròta del vèrm de la lutz europèa, mas en 1886 lo professor Christchurch demostrèt qu’èra una baba d’un mosquilh, e pas una babaròta. L’espècia foguèt nomentada Bolitiphila luminosa en 1891, abans d’èsser tornarmai nomenada coma Arachnocampa luminosa en 1924.
Lo cicle de vida de l’espècia comença amb un uòu, qu’esclata en una baba e que se convertís en pupa e après en mosca adulta. Demòra la màger part de la siá vida en la siá forma de baba. L’estapa de baba demòra d’aperaquí demest 6 a 12 meses, en dependent de las noiritura disponibla. La baba sorgís de l’uòu solament quan a demest 3 a 5 millimètres de long, e al long de de la siá vida creis d’aperaquí 3 centimètres.
Lo còrs de la baba es flac e quand creis lo cap cambia divèrses còps, en tot abandonar la siá pèl. Aquò succedís divèrses còps pendent la siá vida. A la fin de la fasa de baba se convertís en pupa, que demòra dempuèi al tet de la cauna amb un curt fil de seda. L’estapa de pupa dura aperaquí 1 o 2 setmanas e s’illumina de manièra intermitenta.Lo mascle quita de brilhar intensament divèrses jorns abans de sorgir, mas, la resplendor de la femèla aumenta en aquela estapa. La resplendor de la femèla se crei qu’es per atraire a la sieuna parelha, e aital los mascles pòdon esperar ailà quand aquela sorgís.
Un article d’Andrés López*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Aqueste article es tanben publicat dins Naturaleza Salvaje, un numeric de geografia e l’environament, que Sapiéncia n’a un acòrdi de cooperacion
