L’indian aviá laissat lo fòrt après la sortida de la luna. L’escuritat ajudava lo sieu plan. Solament i aviá qualques mètres entre las posicions dels angleses e las tendas enemigas. Lo primièrs avets que i aviá a l’entorn del fòrt demoravan ja darrièra e decidiguèt s’amagar en la forèst per escotar çò qu’aviá vengut faire; caliá descobrir lo plan enemic e informar lo Coronel Monro. I demorèt prèp de mieja ora mas lo sentiment de desolacion lo faguèt tornar al fòrt.
Èra pas qu’aguèsse descobèrt una estratégia extraordinària. Èra qu’aviá pas res comprés de çò que disián los oficials franceses. Pas una paraula. Quand tornèt al fòrt declarèt desolat qu’aqueles oficials èran pas de franceses. Qu’aviá pas comprés cap paraula. Lo plan de Monro foncionèt pas. E aguèt de demorar en tot esperar lo seguent movement francés pr’amor que lo sieu servici d’intelligéncia aviás pas capitat.
Aquesta anecdota militara, que podiá aver estat perfièchament possible pendent lo 3 e lo 9 d’agost de 1757 davant lo fòrt anglés de William Henry poiriá èsser reala. La majoritat de las nomentadas tropas francesas que i aviá al torn de Fòrt William Henry parlavan una autra lenga. Parlavan pas francés.
Aital, l’armada qu’inicièt lo sètge d’aqueste fòrt anglés plaçat al sud del Lac Jordi, en l’actual estat de Nòva York, èra compausta de 3000 soldats franceses, 3000 canadians auxiliars – la majoritat quebequeses – e prèp de 2000 aliats indians de las tribús algonquina, fox, huron, iroquesa, miami, abenaki, mi’kmaq, ojibwa, onendaga e otawa.
Mas aqueste nombre de soldats – maugrat que l’oficialitat èra, de segur, francesa, coma aital o mostran los noms de Claude Silvestre, cavalièr de Thiembrune de Valence, coronel principal del regiment que i aguèt en aquesta batalha de la guèrra dels set ans, o lo pròpri de Marqués de Montcalm, lo cap de l’expedicion al fòrt – formavan part d’un regiment originari d’un luòc ont se parlava pas francés en l’epòca, lo conegut regiment occitan de Bearn.
Un estudi pas gaire prigond permet descobrir que lo solet regiment enviat a Fòrt William Henry pendent l’agost de 1757 – un regiment europèu a l’epòca aviá entre 1000 e 3000 òmes – èra aqueste, lo regiment bearnés. E que la sonada victòria francesa sus lo fòrt anglés foguèt vertadierament una victòria puslèu occitana e quebequesa e tanben indiana. Totun, cal reconéisser que l’artilhariá que bombardèt lo fòrt anglés èra de l’estat francés. Mas pas l’infantariá, qu’èra en la sieuna majoritat occitana e quebequesa.
Lo sètge de Fòrt William Henry
La participacion d’aqueste e d’autres regiments occitans pendent la guèrra canadiana dels set ans (1756-1763), que comencèt ja en 1754, coma lo Lengadòc o lo de Guiana, que tanben participèron en la batalha de Fòrt Carilhon, Fòrt Niagara o Santa Fe (1760), confirmariá una preséncia majoritària de regiments occitans en aqueste teatre de guèrra nòrd-american. E aquò es un fach que l’istoriografia francesa a pas reconegut encara e que benlèu o auriá de far.
Totun, la batalha de Fòrt William Henry, amb lo sètge del fòrt e l’ataca indiana que i aguèt puèi sus los angleses un còp rendut lo fòrt forma part de l’imaginari popular de totes. Es pas una batalha mai de l’epòca e pro. Totes avèm vist desenats de versions del filme que n’a fach lo retrach. Pr’amor que dempuèi la creacion del libre original que ne balhèt lo nom James Fenimore Cooper, totes sabèm qual libre es : Lo darrièr mohican.
E òc. La batalha de Fòrt William Henry foguèt la mai coneguda batalha de l’imaginari popular de l’epòca e d’aquela guèrra. L’agost de 1757 Josep Loís de Montcalm decidiguèt d’assetjar lo Fòrt anglés de William Henry. Après aqueste, solament Fòrt Edward demorava entre l’armada canadiana (ont la majoritat de l’infantariá èran d’occitans e quebequeses) e la vila anglesa d’Albany.
Après rendre lo fòrt, lo coronel anglés Monro – qu’aviá recebut un messatge enviat pel coronel Webb dempuèi Fòrt Edward que confirmava qu’enviariá pas mai òmes – recebèt garantias de Montcalm de poder laissar lo fòrt amb totas las onors. Fòrt William Henry foguèt pas conegut per la pròpria batalha mas per lo chaple que i aguèt puèi.
Segon las cronicas, un grop d’abenakis e d’autres indians – qualqu’uns d’eles aviá marchat mai de 2000 quilomètres per participar en l’ataca contra los angleses e parlavan de lengas que cap europèu coneissiá – ataquèt la colomna anglesa pendent la sieuna marcha al sud pr’amor que volián pas se n’anar amb las mans voidas. Divèrses istorians parlan de mai de 1.500 mòrts mas d’autres estudis del sègle XX an confirmat una chifra de solament entre 100 e 300 mòrts. Mas de femnas, mainats e òmes tanben foguèron capturats coma esclaus. E los nafrats foguèron assassinats e escalpats.
Amb eles viatjava lo personatge literari que creèt Fenimore Cooper. Lo darrièr mohican ajudèt la filha del coronel Monro en la sieuna fugida. E lo libre devenguèt un mite, coma la batalha, lo chaple e totas las personas del meteis. Montcalm moriguèt en lo sètge de Quebèc en 1760. Monro moriguèt d’apoplexia un an après lo sètge (1758) – los doctors diguèron qu’èra en tot estar enrabiat per recebre pas cap d’ajuda de Webb -. E Webb desapareis en l’istòria anglesa après èsser expulsat de l’armada anglesa sens cap d’onor per coard.
Los òmes e femnas que participèron en aquela batalha son, doncas, totes mòrts. Tanben o son totes los òmes del regiment occitan de Bearn que parlavan pas francés – benlèu solament l’oficialitat e pro -. Mas se l’istòria a pas desmembrat la batalha e lo chaple que Montcalm volguèt o poguèt pas evitar, calriá tanben remembrar que la batalha foguèt ganhada pr’amor que prèp de 3000 occitans i participèron e aquò balhèt la victòria a l’estat francés. Ditz la frasa biblica “balhatz al Cesar çò qu’es del Cesar”. Benlèu doncas cal nomentar las causas pel sieu nom. L’istòria tanben a d’èsser aliada de la justicia. E la victòria de Fòrt William Henry foguèt occitana. O foguèt, o es e o serà.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
