L’an 1918 finiguèt la Granda Guèrra, e una nòva mapa d’Euròpa naissiá. Lo principi del drech de las nacionalitats a decidir lo sieu pròpri futur foguèt aplicat…. amb de limitas. E los empèris centrals patiguèron aqueles cambiaments (e los ganhaires se’n beneficièron).
Abans, l’an 1917, Russia abandonèt las trencadas. Lo nòu estat comunista, immergit en una guèrra civila, signava lo Tractat de Brest-Litovsk e concedissiá l’independéncia a Lituània, Letònia, Estònia e Finlàndia, del temps que cedissiá totes los territòris poloneses. Tanben i aguèt qualque modificacion al territòri mai oriental e al Caucàs.
De cambiamenta màgers a Euròpa
Mas foguèron Alemanha, Àustria e Ongria e Turquia, los empèris centrals, que patiguèron las pèrdas territorialas mai importantas. L’empèri colonial african d’Alemanha foguèt repartit entre Grand Bretanha e França, los sieus territòris poloneses (amb los russes) creèron la nòva Republica de Polonha, e las províncias d’Alsàcia e Lorena tornèron a sobeiranetat francesa.
L’empèri plurinacional dels Habsburg foguèt trincat. Una republica austriana e un reialme ongrés amb un tròn vuèg e de frontièras fòrça retalhadas. Chequia e Eslovaquia creavan la nòva Republica Federala de Checoslovaquia, del temps qu’Eslovènia, Croàcia e Bòsnia e Erzegovina èran obligadas a l’union amb Montenegro e Serbia per crear lo nòu Reialme dels Sèrbes, Croatas e Eslovèns (après conegut coma Iogoslavia). Tanben cèrtas comarcas de l’Adriatic passèron a mans italianas (una compensacion fòrça redusida segon l’opinion italiana).
Fin finala, l’empèri turc otoman cediguèt gaireben totes los sieus territòris a Euròpa (compresas las islas de la mar Egèa) a Grècia, la meteissa Iogoslavia (Macedònia) o Bulgaria, del temps qu’al Pròche Orient Siria e Liban venián de protectorats o de “mandats” franceses e Iraq, Kowait, Transjordània e Palestina de protectorats britanics. Los estudiants devián amagar las ancianas mapas e començar a estudiar una nòva mapa qu’aviá cambiada totalament Euròpa. De nòus estats, de nòvas frontièras…
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
