I a de còps que la diferéncia es pas dins l’ADN mas dins la conducha de las espècias. E aquò pòt crear una diferéncia gigantesca demest aquestas. Ansin se debanèt amb una espècia ominida per rapòrt a d’autras que, benlèu, èran plan pròchas geneticament. Mas aquela espècia aguèt una conducha plan diferenta de las d’autras espècias semblablas e aquò foguèt la granda diferéncia.
Dins lo mond dels animals se pòt trapar tanben aquelas diferéncias entre divèrsas espècias, malgrat que sián plan semblablas. Es lo cas dels chimpanzés e dels bonobos, que mòstran una diferéncia granda en lor conducha. E aquò es çò que dessepara prigondament las doas espècias.
D’efièch, las doas espècias d’ominids aiman plan de jogar, son, mai que mai, pacificas e mòstran d’afeccion pels autres membres de lor grop. Totun, e malgrat que sián espècias cosinas e plan pròchas geneticament (e tanben a respècte de l’èsser uman car sonque i a una diferència del 1,03% de l’ADN) la conducha de las doas espècias es plan desparièra. E se pòt plan dire qu’es lor conducha que marca la diferéncia.
Una istòria pas tan longa
Fa 6 milions d’ans, i aviá un ancessor de las tres espècias, bonobos, chimpanzés e umans. Los umans, pasmens, evolucionèron en tot contunhar una linha pròpria. Los bonobos e los chimpanzés se desseparèron d’aquela linha evolutiva fa solament aperaquí un milion d’ans. L’ADN de las tres espècias es al 98,7 % parièr.
Òr, e mai semblen parièrs, de bonobos e de chimpanzés son d’espècias desparièras. Las doas an pas de coa e an lo pel. Los bonobos son pus pichons e sonque vivon en Africa centrala. Los chimpanzés vivon pertot près de l’Africa eqüatoriala. E las doas espècias son menaçadas per l’activitat umana, mai que mai per la desforestacion actuala de las junglas ont demòran.
La diferéncia principala es lor conducha. Los bonobos son d’abitud dirigits per de femèlas e son plan mai pacifics. Aiman plan de jogar e tanben d’èsser aimats pels autres bonobos. E, benlèu per aquela rason, despartisson plan lor noiridura. Los chimpanzés, d’un autre latz, son dirigits, sustot, per de mascles e an cèrta tendència a luchar entre eles. E per subreviure dins lo grop devon èsser violents. Aquò es parièr en çò dels gorillas.
La concurréncia dins lo mond dels chimpanzés es doncas pas pichona. Benlèu i a mai de noiridura en çò dels bonobos e es doncas pas necite de luchar amb d’autres bonobos pel manjar. La question es que son plan mens agressius que lors cosins, los chimpanzés.
L’intelligéncia de las doas espècias, a respècte de l’òme, es estonanta. Un chimpanzé sonat Ayumu venquèt d’umans dins un jòc de memòria, e un autre, sonat Washoe, aprenguèt lo lengatge dels signes uman. Amb d’umans, las doas espècias aprenguèron a comunicar amb de lexigramas, çò es de simbòls que representan diferentas paraulas.
Abans d’aprene a parlar amb d’umans, los chimpanzés avián costuma de demandar quicòm amb de signes corporals per senhalar çò que volián. Los nenets fan çò de meteis en çò nòstre. E ara los cercaires se demandan s’aquò es pas un eiretatge de l’ancessor comun als umans, chimpanzés e bonobos.
Entre tant, aquò nos pòt ensenhar a comprene melhor cossí sèm e perqué. Mas la diferència de conducha de las doas espècias pòt èsser pas defugida: una societat dirigida per de femnas, benlèu, seriá plan mens agressiva e i auriá fòrça mens de guèrras que las que patissèm cada jorn dins la societat nòstra. Benlèu un cambiament de conducha es de besonh, ara mai que mai, per poder cambiar la societat d’un biais radical. Cossí que siá, i cal pensar. I cal pensar amb prigondor.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion
