Qu’es un dels mamifèrs pus desconeguts del continent american, aquò es tras que segur. Benlèu lo fach es restacat amb una tras que bassa densitat de populacion. Que poiriá venir plan mai bassa encara pr’amor del cambiament environamental. Mas es tanben un dels carnivòrs pus feroces d’America, qu’a pas paur ni de lops nimai d’orses; es lo golut.
Lo golut, tanben conegut amb los noms de Golaud, Golafre o encara Glot (Gulo gulo), es un dels mustèlids màgers d’aquesta familha mamífera. En anglés es conegut amb lo nom de wolverine e en francés karkaju, mai que mai pr’amor qu’òm lo trapa mai sovent a Canadà o Quebèc e sonque uns paucs especimèns demòran als estats pus septentrionals d’Estats Units. Que demòra ailà es brica conegut pels americans mas tanben viu als païses del nòrd europèu, a Russia e a Siberia ont semblariá èsser que las sieunas mesuras son encara màgers.
Lo golut es un carnivòr terrestre que pòt far entre 65 e 105 cm de longor (13-26 la coa) e una nautor de fins a 45 cm. Lo pes es divèrs segon la region (11-18 Kg) e la femèla es entre un 30% e un 40% pus pesanta e fins a un 10% pus pichona. A de pautas cuèrtas mas amb d’arpas tras que poderoses e pòt caminar plans us la nèu. Per ansin, la siá forma de locomocion l’ajuda plan a s’enfonzar pas dins la nèu e aquò es decisiu a l’ora de trapar plan d’animals mòrts pel freg, un prètzfach que se debana sovent.
La forradura d’un golaud es bruna o negra bruna e a una linha jauna o daurada que crosa tot l’animal als costats, del cap a la coa. L’arpa del golut es plan forta, mas encara o es mai la sieuna nhacada, pr’amor que pòt arribar a devorarà pas sonque d’animals mòrts mas tanben glaçats. Totun, l’òme pòt pas agachar sovent un golut, pr’amor qu’an l’abituda de demorar al nòrd, en de luòcs qu l’òme aima pas.
Un animal misteriós
L’abitat del golut es plan divèrs; pòt viure dins las prigondors dels bòsques alpins mas tanben a la tondra. Tanplan en de pradariás dubèrtas o en d’airals boreals de transicion. O encara mai enlà de la frontièra ont i a d’arbres. An de besonh de territòris plan grands e aima brica la companhiá umana.
La necessitat de glaç e nèu es permanenta car es ont la femèla bastís de refugis naturals ont i menar la carn caçada que serà puèi devorada. Se la nèu se’n va lèu un an los pichons goluts auràn un grèu problèma pr’amor que los adultes pòdon caçar pas cada jorn a causa del freg. Los refugis seràn bastits amb de lièchs d’èrba o de fuèlhas dins de ròcas o de caunas o encara dins d’arbres tombats. Mas tanben pòt ne bastir un jos la pròpria nèu. La nèu, lo glaç e lo freg ajudarà totjorn lo golut a l’ora d’aver de carn caçada pròcha aprés la caçar. Sens de nèu los problèmas pel golut creisson plan.
Lo territòri ont abita, uèi lo jorn, lo golut, encara es grand, mas o foguèt encara mai pendent lo passat car òm podia trapar de goluts fins a la Sierra Nevada californiana o las vals pus caudas de Colorado, a America del nòrd, mas tanben als païses pus meridionals de l’Euròpa mediterranèa. Pasmens, la caça, lo desvolopament uman e las trapes ne provoquèron la fugida a d’airals pus isolats e freds, qu’es ont encara viu.
Lo golut es un mustelid plan territorial. Supòrta pas autre golut del meteis sèxe. Lo territòri del mascle, a mai, pòt èsser fins a quatre còps màger que lo de la femèla. Lo territòri serà semblant amb las glandulas analas, d’orina e tanben en tot gratar la ruca dels arbres. Pr’açò a una vida, mai que mai, solitaria.
Lo golut es un carnivòr (tanben carronhaire) nuechenc. Malgrat aquò i a de còps que pòt èsser espepissat (aquò ven de mai en mai rar) pendent lo jorn. Çò que fa, d’abituda, pr’amor que pòt far desenas de quilomètres cada jorn, es reposar cada 3 o 4 oras e puèi tornar a cercar de noiridura. La nèu o lo glaç l’arrèstan pas e fins semblariá que l’ajudan a marchar pus aisidament, un prètzfach que d’autres predators pòdon pas far.
Una caracteristica plan coneguda del golaud segon los cercaires que podèron l’estudiar es la sieuna ferocitat. Aquò vòl dire que dobta pas a l’ora d’atacar d’autres predators amb una preda mòrta. E, per ansin, pòt atacar (e ne provocar plan la fugida) a de predators plan màgers qu’el meteis, dont de coiòts, de lops cervièrs o encara d’orses ( i a un cas confirmat d’un golut qu’ataquèt e poguèt aucir pr’amor de la fam un ors polar).
Aquò vòl dire que lo golut a pas paur de cap autre predator de la tundra. Sonque l’òme e las trapes pòdon provocar una menaça a l’espècia. E òm sap pas quants goluts i a uèi en America (a Canadà òm considera, segon de fònts governamentalas que n’i poiriá aver entre 16 000 e 19 000). Mas pr’açò es una espècia qu’òm pensa qu’es pas menaçada mas per o poder demostrar cal far mai d’estudis scientifics. Çò qu’òm considèra, doncas, sens ne conéisser lo nombre drech, es qu’es, aquò òc, una espècia predatora en declin. Que pòt venir encara pus grèu pr’amor del cambiament environamental.
Lo golut es doncas un predator feroç, que pòt crosar desenas de quilomètres cada jorn, que pòt montar suls arbres lèu lèu e que tanben nada plan. La sieuna velocitat, pasmens, arriba pas jamai mai enlà dels 15 Km/h. mas se òm ne trapa un, çò que cal far es se n’anar, pr’amor que l’ataca d’un golaud es tras que dangierosa.
Un golut pòt caçar, se vòl, de predas que pesan fins a cinc còps mai que lo pròpri predator. Per ansin, amb una plan poderosa nhacada que pòt trincar tota sòrta d’òsses, los goluts manjan a l’ivèrn e la prima, mai que mai, d’animals mòrts pel fred, çò es a dire qu’es un animal carronhaire. Mas tanben pòt caçar, se vòl, de rèns, d’isards, de cabiròls, de fedas, de cabras, d’oapitís, de cèrvis e tanben d’ants. L’ataca del golut se debana en tot sautar sus la preda dempuèi una roca o arbre e li nhacar lo cuòl per darrièr. La mòrt de la preda ven pr’amor de l’orror e la fauta d’aire.
E se lo golut trapa de lops, de pumas o d’orses negres (lo grizzly es agachat , totun, de luenh abans de fugir) amb una preda mòrta, l’ataca es segura. E la majoritat dels còps lo golut serà lo predator ganhaire. Aquò dich, tanben es celèbre pr’amor que manja de balenas, de morses e de fòcas mòrtas mas tanben de conilhs, de lèbres, d’esquiròls, de martes, de marmòtas e tanben de rats e lemmings. E segon lo darrièr estudi, tanplan de plantas.
Una creissença rapida
L’ovulacion de la femèla arribarà totjorn se i a pro de noiridura, e pas abans. E aquò pòt demorar fins a 6 meses e es pas importanta quand se debanèt la copula amb lo mascle. Per ansin, la femèla a de pichons cada doas annadas. La copula se debana aprés èsser amassa un mascle e una femèla divèrses jorns, entre mai e agost. La copula serà començada per la femèla e pas pel mascle cossí es típic en çò dels mustèlids. La gestacion, pasmens, durarà fins a 50 jorns.
Los pichons goluts (la mejana abituala son tres) naisserà entre genièr e abril e la maire retirarà la lach mairala tres meses aprés la naissença. Los joves golauds començant a cercar de noiridura eles solets sonque 5 o 7 meses aprés nàisser. Quand arribaràn a l’an d’edat ja seràn totalament independents mas sonque seràn madurs al segond o tresen an de la sieuna vida (la mejana de vida pòt arribar als 10 ans a la natura).
I a de predators que pòdon, malgrat tot, caçar e aucir lo golut: de lops, de pumas, d’orses negres e brun, d’aglas daurades. Totun, aquò es rar e la principal amenaça pel golut son las trapes umanas encara uèi, car es caçat pr’amor de la sieuna forradura, que va plan contra lo glaç. E aquò encara es legal d’o far.
Lo territòri d’un golut mascle adult pòt far fins a 620 Km2. Lo d’una femèla es pus pichon (fins a 260 km2). Mas ailà tanben i pòdon viure o arribar de lops, d’orses o de lops cervièrs. Òm poiriá dire que lo pièger enemic del golut, a mai de l’òme es lo lop. Quora arriba a una region, lo golut l’abandona. Mas pòt luchar plan e ganhar plan tanben de predators plan màgers, coma l’ors. E pr’açò es considerat popularament coma lo predator pus brave de la taiga americana.
La desconeissença sul nombre drech de la populacion mondiala de goluts menèt l’administracion federala estatsunitenca a assajar de lo considerar menaçat. Mas poguèt pas capitar e pr’amor d’açò uèi es classificat coma un mamifèr pas menaçat. A Alaska i auriá fins a 3 goluts/1000 Km, a las Rocosas 50 goluts, a Yukon 9,7 goluts per cada 1000 Km e a Ontario òm sap pas quin es lo nombre total.
Segon los Innuit lo golut ( kuekuatsheu) creèt lo mond e pr’açò cal pas lo caçar mas lo mercejar. Pels Mi’kmaq es un raubaire de noiridura mas tanben un monstre feròç que pòt aucir lo guerrièr pus brave se vòl e pels Dené de l’oèst canadian a lo poder de venir un òme e provocar mai paur demest los umans.
Lo golaud contunha doncas d’èsser un animal plan desconegut pels umans. Mas es un dels pus dangieroses predators d’America del nòrd. Enebir de lo caçar pas pus ajudaria plan l’espècia e benlèu poiriá aital retornar a de luòcs pus meridionals. Uèi la menaça pus granda que i a sus aquesta espècia es lo cambiament environamental. De temperaturas pus nautas provocarián, de segur, mens de fred, mens de nèu e mens desglaç. E aital la pròpria supervivència del golut poiriá arribar a de limitas. Cal esperar qu’aquò arribarà pas e que lo nòrd american contunharà d’aver, per ansin, un dels pus misterioses e òrres predators del bòsc: lo golaud.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
