Josep Sancho es Doctor en Istòria Contemporanèa per l’Universitat Autonòma de Barcelona. Especializat en l’istòria de las Tèrras Ebrencas catalanas, a escrich dos interessants libres, “El Marcel·linisme a les Terres de l’Ebre (1914-1939)” e “Artur Bladé. Escriure la memòria (1907-1995)” publicats per Onada e pel Centre d’Estudis de la Ribera d’Ebre e per Cossetània Edicions, respectivament. Amb aquel darrièr ganhèt la “VI Borsa d’Estudi de la Figura e Òbra d’Artur Bladé i Desumvila”. Ara, trabalha coma tecnician a l’Agéncia Catalana de la Joenessa. Artur Bladé foguèt un escrivan, nascut a Benissanet, a la comarca catalana de la Ribera d’Ebre, que visquèt part del sieu exili a Montpelhièr e escriguèt dos interessants libres sus la relacion entre Catalunya e Occitània.
Redaccion.- Perqué te sentiguères atrach per la vida e òbra d’Artur Bladé?
Josep Sancho.- Quand estudiava a l’universitat, voliá que lo trabalh de fin de carrièra foguèsse ligat amb las Tèrras de l’Ebre. Me n’avisava que l’istoriografia catalana èra fòrça centrada a Barcelona e la Catalunha centrala, coma s’aquò que passèsse a la capitala, succedissiá tanben a la rèsta del país, e fòrça sovent avèm agut de dinamicas desparièras. Lo mieu professor e tutor, Enric Ucelay, me prepausèt far lo trabalh sul marcel·linisme dins las Tèrras Ebrencas, un tèma fòrça potent qu’èra pas estat pro estudiat, e coneguèri aital la figura d’Artur Bladé, qui de jove foguèt dirigent comarcal del marcel·linisme. Lo trabalh venguèt tèsi doctorala, e me presentèri a la convocacion de la borsa sus la vida e òbra d’Artur Bladé.
R.- Es estat complicat reculhir tota aquela enòrma informacion sus la vida e òbra d’Artur Bladé? 
J.S.- Es estat fòrça accessible. Avèm fòrça documentacion, perque l’an 2009, Artur Bladé i Font, lo sieu filh, cediguèt la documentacion del sieu paire a l’Archiu Comarcal de la Ribera d’Ebre, basicament correspondéncia amb fòrça personalitats, articles e d’anotacions dels sieus libres. I l’an 2007 s’aviá celebrat lo centenari de la siá naissença e Cossetània comencèt la redicion de la siá òbra completa.
R.- Cossí èra lo caractèr d’Artur Bladé?
J.S.- Pendent la presentacion del libre a Móra d’Ebre, Carles Duarte, president del Conselh Nacional de la Cultura e dels Arts de Catalunha (CONCA), parlèt mai delsieu aspècte psicologic, del sieu caractèr mai interior e sensible, segon podèm observar en las siás agendas. Heribert Barrera, que coincidiguèt amb el a l’exili montpelhierenc, lo descriviá tanben coma una persona reservada, a qui li agradava mai escotar que parlar. Lo sieu pepin mairal, secretari de la Comuna de Benissanet e òme de letras, amb qui visquèt bona part de la siá mainadesa, li comandèt l’amor per la lectura.
R.- Artur Bladé demorèt en Occitània dempuèi l’an 1939 fins lo 1942, quand s’exilièt a Mexic. Qué destacariás de l’estada occitana de Bladé?
J.S.- Malgrat que que foguèt una estapa cuerta, foguèt extrèmament intensa e fecunda, unes ans decisius per la siá òbra. Connectèt amb l’intellectualitat catalana exiliada mai importanta, coma Francesc Pujols, Antoni Rovira i Virgili, Pompeu Fabra, Carles Riba… E atenguèt fòrça informacion pels sieus libres, en prene d’antonacions de las convèrsas amb eles e dels libres de la Bibliotèca Municipala, que foguèron la basa de la majoritat de los sieus libres.
R.- Quina foguèt l’actitud de las autoritats e la populacion montpelhierenca e occitana envèrs los refugiats republicans catalans?
J.S.- Poiriam parlar, en la distància, d’un “mite de Montpelhièr”, per las vivéncias dels catalans exiliats ailà. Eles gaudiguèron d’accès liure a las bibliotècas, de corses gratuits a las universitats… De las autoritats civilas, Bladé en parla pas als sieus escrits, malgrat que se mòstra fòrça mercejat a las autoritats academicas, que facilitèron de servicis als exiliats catalans. E tanben qu’un sector important de la populacion, sustot los Felibres, consideravan e aculhiguèron los catalans coma de compatriòtas fraires.
Cossí disiá Artur Bladé: “Montpelhièr èra una vila que nos aculhiguèt e gaireben catalana, ont nasquèt Jaume I lo Conqueraire e ont las passas de Ramon Llull e Arnau de Vilanova avián precedit las nòstras, una vila de grand prestigi universitari, de professors e d’estudiants, de bibliotècas e de musèus.” “Montpelhièr foguèt per nosautres, los exiliats, sustot en aqueles primièrs tempses, un oasi de patz entre doas guèrras.”
R.- Mas a travèrs de la vida de Bladé, podèm comprene la malaisida vida dels exiliats, coma una sòrta d'”enfonzament de lo sieu mond”, mas sembla coma se mejançant la cultura e l’estudi, Bladé poguèsse subreviure e suportar melhor (malgrat las circonstàncias) las duras condicions de l’exili.
J.S.- Los exiliats vivián entre lo desespèr e la depression e l’euforia quand arribavan de notícias positivas, amb aquelas paurs a una deportacion a l’Espanha franquista, als camps de concentracion, a las companhiás de trabalh o las dificultats economicas. E vertadièrament, la siá vida culturala los aluenhava pontualament d’aquel lagui.
R.- Observam tanben una volontat de rebastir la vida culturala catalana a l’exili.
J.S.- Après la siá desbranda en la guèrra, los intellectuals exiliats prenguèron la cultura coma un ais de resisténcia contra lo franquisme. En aquela primièra expatriacion occitana, a començaments dels ans 1940, èra fòrça complicat de publicar per las quitas circonstàncias de França, mas posteriorament en Latinoamerica se publiquèron de revistas catalanas fòrça importantas, coma “Xaloc”, “Pont Blau”, “La Nostra Revista” o “La Nova Revista” a Mexic, entre d’autras, ont participèt Bladé.
R.- La situacion dels exiliats amb l’actualitat catalana es comparable?
J.S.- Lo mieu libre es consacrat tanben a totes aqueles que patisson o an patit l’exili, la preson e la guèrra. La situacion actuala es comparabla amb los refugiats, que crosan uèi la Mediterranèa e a la debuta dels ans 40 crosavan l’Atlantic. Tanben en los exiliats, e a l’encòp en los catalans. Pas en la quantitat mas puslèu en l’existéncia d’orsadas repressivas ciclicas de la part de l’Estat espanhòl qu’an provocat aquelas expatriacions.
E, dempuèi lo mieu modèst punt, podèm pas banalizar jamai l’exili. Los expatriats an agut d’abandonar familha e d’amics, e vivon amb l’absoluta incertitud e angoisha de saber pas qué passarà, de se poiràn retornar qualque jorn dins la siá tèrra… A Bladé e d’autres exiliats a Mexic los fasiá paur, panic, morir a l’exili e pensar que poguèsson pas èsser enterrats jamai en Catalonha.
R.- L’òbra de Bladé se basa en tres domenis: lo territòri ont nasquèt, la Ribera d’Ebre (“Crònica del país natal”), las òbras biograficas (Pompeu Fabra, Antoni Rovira i Virgili, Francesc Pujols…) e l’istòria (“El castell de Miravet”, “Els setges de Gandesa”…), amb un evident ton moral e umanista. Quinas òbras considèras coma mai significativas?
J.S.- En escriure la siá biografia, me prepausèri d’estudiar la siá òbra de manièra cronologica, per conéisser l’evolucion de la siá narrativa. Me faguèt impacte e m’agradèt fòrça, coma d’autres autors, lo sieu segond libre intitulat “Benissanet”, coma lo sieu pòble. Tanben “L’edat d’or”, publicat postumament, amb las memòrias sus la siá mainadesa e la siá joenessa, de manièra fòrça interiora e tendra.
A despart d’aqueles dos libres, benlèu mai literaris, coma istorian remarcariá “L’exiliada”, qu’es una referéncia inevitabla per conéisser la vida quotidiana dels exiliats a Montpelhièr. Es una de las grandas òbras per conéisser l’expatriacion catalana del sègle XX. E ara ja se pòt completar amb las “Memòries de l’exili mexicà”. Lo primièr volum, entre lo 1942 e lo 1956, es estat publicat l’an 2018 e, lo segond, d’aquel darrièr an 1956 fins al 1961, serà l’an 2019.
R.- ”Felibres i Catalans” e “Montpeller català”, dos tractats publicats als ans 1960, mas amb informacion obtenuda per Bladé pendent lo sieu sojorn a Montpelhièr. Quinas conclusions extraguèt sus aquelas relacions entre catalans e montpelhierencs?
J.S.- “Felibres i Catalans” es lo primièr libre que publiquèt en tornar definitivament a Catalonha aquel 1961, basat en lors estudis en la Bibliotèca de Montpelhièr, e explica la relacion durant los sègles XIX e XX entre los Felibres occitans e los intellectuals catalans. A la Catalonha dels ans 60 i aviá de paucs trabalhs sul Felibritge, qu’èra fòrça desconegut, e aquel libre foguèt una granda aportacion.
E a “Montpeller català” parlava del periòde dempuèi començaments del sègle XIII a mejans del sègle XIV qué Montpelhièr ne foguèt dins de l’orbita catalana, a comptar del reialme del rei Jaume I lo Conqueraire.
R.- Pendent l’exili, Bladé defugís la politica a las reünions. Perqué?
J.S.- La desbranda republicana del 1939 es una trencadura a la biografia de fòrça personas, tanben de Bladé. De jove, pendent lo decènni dels 30, foguèt fòrça actiu culturalament, mas tanben politicament, amb una granda implicacion. A l’exili, e tanben quand tornèt a Catalonha l’an 1961, òpta pel camin de la cultura, es un dels fondators d’Òmnium Cultural a Tarragona e foguèt, amb Menéndez Cuspinera, lo primièr professor de lenga catalana a Tarragona après la guèrra. Uèi pòt semblar anecdotic, malgrat qu’en aquel moment fasiá 30 ans que s’ensenhava pas catalan dins la vila!
Mas la cultura e la politica van sovent presas de la man. En realitat, tot es politic. E après la mòrt de Franco, Bladé comencèt una segonda estapa mai dirèctament de partit dempuèi 1976, empench per Josep Maria Poblet, amic sieu e companh d’exili, qui lo convenquèt per trabalhar en la reconstruccion a Tarragona e a la Ribièra d’Ebre de la siá formacion de tota la vida, Esquèrra Republicana de Catalonha. Mas es un òme ja grand amb setanta ans e, ieu, opini que o fasiá ja mai per responsabilitat istorica que per motivacions personalas. E, ja als ans 80, retornèt a la siá vertadièra vocacion intellectuala e culturala.
R.- Quina ideologia aviá Bladé? Repudiava las idèas d’esquèrra de la generacion predecessora?
J.S.- Pendent los ans de Montpelhièr, quand èra encara jove, amb la trencadura que supausava la solucion de la guèrra, a nivèl teoric pensava, coma la majoritat de la siá generacion, qu’èra necessari començar de nòu los postulats, en abandonant los esquèmas de la generacion anteriora. Aquel foguèt un debat generacional, grosso modo e en simplificant fòrça, entre los mai grands que volián conservar lo paradigma dels inicis del sègle XX e los mai joves que volián far de nòus plantejaments. Una causa semblabla als ans 70, quand a Bladé e a la siá generacion los costèt d’encastrar amb los nòus ideals politics de l’esquèrra, creats amb aqueles joves qu’avián pas viscut ni la guèrra ni l’exili.
R.- Atenguèt pas de dominar la lenga francesa. Comenta que “es estat causa d’una desconeissença mutuala. Ni eles an comprés la nòstra tragèdia, ni nosautras la siá”.
J.S.- Bladé coneissiá lo francés abans d’arribar a Occitània, e malgrat qu’ailà l’estudièt e lo practiquèt tanben, observava que fòrça dels sieus compatriòtas fasián quitament pas aiçò. El comentava que “la desbranda aviá dividit” los catalans exiliats. Observava que los refugiats mantenián cèrtas diferéncias entre eles, e que los franceses (e los occitans) avián patit tanben una desbranda en Mai de 1940 amb l’invasion nazi. En aquel moment, totes se sentián derrotats.
R.- Perqué la figura de Bladé es pas tan coneguda coma se meritariá, malgrat que s’an fach fòrça accions, coma lo tieu libre, e de fòrça qualitat?
J.S.- A la literatura catalana dels ans 1960, quand Bladé tòrna de l’exili, las preferéncias son per lo roman e d’autres genres e pas pels libres d’agendas o memorialistics, qu’èran las siás òbras abitualas e ont èra un grand escrivan, segurament quitament a nivèl europèu, cossí a destacat tanben Carles Duarte. Per contra, a França lo memorialisme, la literatura del ieu, es un genre fòrça mai reconegut.
Cossí expliquèt tanben Genís Sinca, a l’exili mexican, se trobava un pauc separat dels autres intellectuals, que gaudissián segurament de mai renom, e aiçò afectava tanben perque foguèsse mens conegut, de la meteissa manièra qu’aquel exili de mai de vint ans, provocava qu’en Catalonha foguèsse fòrça desconegut.
R.- L’autre libre qu’as escrich es “Lo Marcel·linisme dins las Tèrras de l’Ebre (1914-1939)”. Qué foguèt lo marcel·linisme e perqué foguèt important dins las Tèrras Ebrencas?
J.S.- Lo marcel·linisme, los seguidors de Marcel·lí Domingo, èran un movement republican politic d’esquèrras, qu’en las siás idèas teoricas donavan fòrça prioritat a l’educacion e la lucha contra l’analfabetisme, e tanben a la “pedagogia politica” o a la “politica pedagogica”. Coma ministre d’Instruccion Publica l’an 1931, Domingo decretèt l’ensenhament en lenga catalana, la creacion de 27.000 escòlas…
Pauc temps après, se convertiguèt en Ministre d’Agricultura, e lo prestigi qu’aviá obtengut coma ministre d’Instruccion, lo perdèt degut, entre d’autres motius, a las tensions que provocava la Reforma Agrària.
Dempuèi d’una postura mai practica, ja dempuèi la siá joenessa, Domingo adaptèt las siás idèas republicanas a la realitat de l’epòca, amb una participacion fòrça activa en la vida politica, e en essent segurament la figura mai importanta del republicanisme catalanista pendent los ans anteriors, coma president del Bloc Republicà Autonomista e del Partit Republicà Català. Après l’aparicion del lerrouxisme a Barcelona, lo marcel·linisme foguèt una de las primièras estructuras de politica de massas aparegudas a tota Catalonha.
R.- Qué opinas de la reduccion de la preséncia de las Umanitats al sistèma educatiu?
J.S.- Logicament, soi totalament en contra. Aquela diminucion de la preséncia e d’inversion en Umanitats es anada ligada a una crisi parallela d’identitat e de valors. Los efièches negatius d’aquela marrida decision se veiràn a long tèrme. Un exemple, la crisi economica iniciada l’an 2008 es estada tanben parallela a una crisi de valors, de la pensada, de la cultura compresa amb un sens ample.
R.- Escrives en dos blogs, un envolopa istòria d’Alcanar (una vila catalana) e un autre sus las Tèrras de l’Ebre.
J.S.- “Ahirs de l’Ebre” es un projècte personal que ne pòdi pas consacrar tot lo temps que voldriá. Coma “Històries d’Alcanar”, lo mieu pòble, qu’es fòrça interessant perque es un projècte local collectiu e divèrs, bastit de forma partejada entre gents divèrsas.
Una entrevista de Francesc Sangar
