ISTÒRIA EVOLUTIUA DES ARBES (1)

Era istòria evolutiua des plantes, e tanben des arbes, ei fòrça desconeishuda generauments. Totun, qu’ei tan interessanta coma era de tot aute organisme viu terrèstre o marin. E ac ei pr’amor qu’ei ua istòria que siguec un succès totau: des dera neishença dera prumèra espècia enquia aué pr’amor d’ua causa fondamentau: es arbes encara son ací.

Es prumèri arbes comencèren a evolucionar hè mès de 300 milions d’annades. Era sua ei era istòria d’ua conquista, era conquista totau dera planeta blua. Atau, e solament 200 annades dempús, ja auien conquistat totes es regions dera Tèrra. Solament d’airaus fòrça inospitalaris coma es pòls nòrd e sud demorèren sense arbes. Açò se passèc hè aperaquí 200 milions d’annades. De mès, era conquista dera planeta pes arbes siguec tanben ua des causes basiques der espandiment d’autes espècies, coma era majoritat des mamifèrs.

Damb es arbes comencèc auer-i mès e mès oxigèn e mès e mès espècies de mamifèrs pogueren tanben evolucionar damb eri. Ua des darrères siguec era deth genre Homo. Pr’açò podem díder, sense dobtar, que cada viatge que vedem un arbe auem dauant nòste ua espècie que mos ajudèc a evolucionar e donques èster çò que hèm: èsters umans.

Ua istòria non guaire longa

Era istòria des arbes, ei maugrat tot, ua des mès longues dera Tèrra. D’auti organismes viui (coma es dinosaures) demorèren solament 175 milions d’annades ena Tèrra. Ath sòn cant, es arbes son espècies vegetaus damb ua istòria mès longa, damb mès de 300 milions d’annades.

Ena Tèrra es prumèrs organismes viui apareisheren hè solament 3.800 milions d’annades (cau arremembrar qu’era planeta coma tau se formèc hè un pòc mès de 5000 milions d’annades). Dempús se formèren es prumères cianobacteries e es prumères algues.

Aqueri ancessors des arbes – e de totes es autes espècies – sigueren organismes unicellulars que sigueren tanben es prumèri èsters viui que preneren era energia deth solei entà produsir aliment. Açò siguec era neishença d’un procés que siguec ua vertadèra capitada pendent milions d’annades, era fotosintèsi.

E siguec aqueth procés que provoquèc era creishença de mès oxigèn laguens dera atmosfèra dera planeta Tèrra. Dempús, fòrça centeats de milions d’annades dempús, es prumères plantes (e es prumèrs arbes mès tard) contunhèren en tot crear mès e mès oxigèn ena planeta. Solament pr’açò ja cau dar es gràcies ath mon des plantes e as arbes. Nosati, es mamifèrs, respiram gràcies a eri.

Pendent ua epòca tan luenhana coma eth Devonian (que se desvolopèc entre ara hè 477 e 360 milions d’annades) ei quan trapam es prumèrs arbes. Cosines d’aqueri sigueren es plantes psilofites. Totun, que cau demorar enquia hè 450 milions d’annades entà trapar era prumèra planta terrèstre. S’aperaue Cooksonia e auie un tronc simple e tanben un sistèma non guaire complèx d’arraïtzes.

Cau demorar encara 70 milions d’annades mès entà trapar era prumèra espècia d’arbe que viuec ena Tèrra. Siguec Archaeopteris, damb un tronc de husta de 40 cm de diamètre e que podie viuer enquia 50 annades. Es prumèri bòsqui d’Archeopteris comencèren a produsir lèu mès e mès oxigèn e era evolucion des animaus terrèstres comencèc a accelerar-se…

Era Redaccion

Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita